بررسی انتقادی تصحیح دیوان رشیدالدین وطواط

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

رشیدالدین وطواط از شاعران و نویسندگان قرن ششم هجری است که در دربار خوارزمشاهیان زیسته و غالب قصاید وی در مدح اتسز خوارزمشاه است. سعید نفیسی در سال 1339 دیوان رشیدالدین وطواط را تصحیح و منتشر نمود. کار نفیسی، که تا به امروز یگانه تصحیح موجود از دیوان وطواط محسوب می‎شود، مغتنم و ارزشمند است، اما به سبب دسترسی نداشتن مصحح به اقدم نسخ موجود از این دیوان و شتاب‌زدگی در جمع‌آوری و انتشار آن، خطاهایی در این دیوان وارد شده است. افزون بر این، دیوان وطواط تصحیح انتقادی نشده و مصحح اختلاف نسخ را ذکر نکرده است. در این مقاله کوشش شده تا بعضی از خطاهای راه یافته به این دیوان مشخص و صورت صحیح آن با تکیه بر شواهد و دلایل ارائه شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An analytical review of the amended version of Rashid al-Din Vatvat’s Divan

نویسندگان [English]

  • Sara Saeidi 1
  • Taghi Poornamdarian 2
چکیده [English]

Rashid al-Din Vatvat was a 12-century poet-writer at the Khwarazmshahid court, singing most of his panegyrics in praise of Atsez Khwarazmshah. In 1960 CE, Saeid Nafisi edited and published Vatvat’s Divan (collection of poetry). Although his edition, which has remained the sole amended version available of the poet’s Divan, is to be welcome, it is not free from certain errors and imperfections as the redactor had no access to the oldest manuscript of the Divan at the time and there seems to have been some rush in collecting and publishing the poet’s verses. Besides, Nafisi’s is not a critical edition and he has made no mention of the variations of the manuscripts used.
In the present article, based on documented evidence and examples, attempts have been made to show the errors unjustifiably entered in the Divan, and put forward their correct versions.

- ابن‌حجر العسقلانی، احمد ابن علی (1989/409)، نزهة الالباب فی الالقاب، ج 2، به تصحیح عبدالعزیز محمد صالح السدیدی، ریاض: مکتبه الرشد للنشر و توزیع.
- ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد (1374)، الجماهر فی الجواهر، به تصحیح یوسف الهادی، تهران: علمی و فرهنگی و میراث مکتوب.
- بیهقی، احمد بن علی (1366)، تاج المصادر، به تصحیح هادی عالم زاده، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
- ادیب صابر (بی‌تا)، دیوان ادیب صابر ترمذی، به تصحیح محمدعلی ناصح، تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
- ازهرى، محمد بن احمد (1421)، تهذیب اللغۀ، ج 7، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
- اسدی توسی، ابونصر علی بن احمد (1319)، لغت فرس، به تصحیح عباس اقبال، تهران: کتابخانۀ مجلس.
- انجو شیرازی، میرجمال‌الدین (1351)، فرهنگ جهانگیری، به تصحیح رحیم عفیفی، ج 2، مشهد: دانشگاه مشهد.
- اوحدی بلیانی، تقی‌الدین (1363)، سرمۀ سلیمانی، به تصحیح محمود مدبری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- تقی‌الدین محمد کاشانی (کتابت 1261)، خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 9026.
- ثعالبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد بن محمد بن اسماعیل (1420)، یتیمة الدهر فی المحاسن اهل العصر، ج 1، به تصحیح مفید محمد قمیحه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- جرفادقانی، ناصح بن ظفر (1374)، ترجمۀ تاریخ یمینی، به تصحیح جعفر شعار، تهران: علمی و فرهنگی.
- جوهری نیشابوری، محمد بن ابی البرکات (1383)، جواهرنامۀ نظامی، به تصحیح ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
- جوهری، اسماعیل بن حماد (1376ق)، صحاح، به تصحیح احمد عبد الغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
- تفلیسی، حبیش بن ابراهیم (1350)، قانون ادب، ج 1، به تصحیح غلامرضا طاهر، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- خلیل بن احمد (1406)، کتاب العین، ج 6، قم: نشر هجرت.
- دولتشاه سمرقندی (1385)، تذکرة الشعراء، به تصحیح فاطمه علاقه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1374)، مفردات الفاظ القرآن، ج 3، تهران: مرتضوی.
- زاوش، محمد (1348)، کانی‌شناسی در ایران قدیم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- شمس فخری (1337)، معیار جمالی، به تصحیح صادق کیا، تهران: دانشگاه تهران.
- الصولی، ابوبکر محمد بن یحیى (1425)، کتاب الأوراق قسم أخبار الشعراء، ج 2، به تصحیح ج. هیورث دن، قاهره: الهئیه العامه لقصور الثقافه.
- ظهیری سمرقندی، محمد بن علی بن محمد (1948)، سندبادنامه، به تصحیح احمد آتش، استانبول: چاپخانۀ وزارت فرهنگ.
- عمادالدین اصفهانی، محمد بن حامد (1955)، خریدة القصر و جریدة العصر، به تصحیح محمد بهجة الأثری و جمیل سعد، بغداد: مطبوعات الجمع العلمی العراقی.
- غزالی، ابی‌حامد محمد بن محمد (1386)، کیمیای سعادت، به تصحیح حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
- فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ (1349)، دیوان فرخی سیستانی، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
- زوزنی، حسین بن احمد (1374)، کتاب المصادر، به تصحیح تقی بینش، تهران: نشر البرز.
- القرشی، ابویزید محمدبن ابی الخطاب (1424)، جمهرة اشعار العرب، به تصحیح علی فاعور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- کاشانی، عبدالله بن علی (1386)، عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به تصحیح ایرج افشار، تهران: المعی.
- کرمینی، علی بن محمد بن سعید الادیب (1385)، تکملۀ الاصناف، به کوشش علی رواقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.
- مختاری غزنوی، ابوعمرو بهاالدین عثمان بن عمر (1382)، دیوان عثمان مختاری، به تصحیح جلال الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
- مسعود سعد سلمان (1364)، دیوان مسعود سعد سلمان، به تصحیح مهدی نوریان، اصفهان: کمال.
- منتجب‌الدین بدیع، علی بن احمد (1384)، عتبة الکتبة، به تصحیح محمد قروینی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
- منشی کرمانی، ناصرالدین (1362)، سمط العلى للحضرة العلیا، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: اساطیر.
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1348)، تنسوخ‌نامۀ ایلخانی، به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348.
- وطواط، رشیدالدین (1339)، دیوان رشیدالدین وطواط، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: کتابخانۀ بارانی.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت 1002)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی موزۀ بریتانیا، دانشگاه تهران، فیلم 1283.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت 1018)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره 13601.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت 1063)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی موزۀ بریتانیا، دانشگاه تهران، فیلم 691.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت 699)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ چستربیتی دوبلین، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، فیلم 1865.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت 996)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره 4841.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت قرن یازدهم)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ فیضیۀ قم: شماره 120.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت قرن یازدهم)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شماره 1/4716.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (کتابت قرن یازدهم)، دیوان رشیدالدین وطواط، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی، شماره 1984.
- هدایت، رضا قلی‌خان (بی‌تا)، فرهنگ انجمن آرای ناصری، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبدالله (1381)، معجم الادبا، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران: انتشارات سروش.
- یلمه‌ها، احمدرضا (1389)، «ضرورت تصحیح مجدد دیوان رشید وطواط»، نشریۀ ادب و زبان دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید شمارۀ 28، صفحات: 384- 398.