تکمله‌ای بر دیوان قطران تبریزی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد مشهد

چکیده

بهره‌­مندی از متون جنبی، چون فرهنگ­ها، جنگ­ها و سفینه‌­های شعری در تصحیح، جمع­‌آوری و ضبط صحیح اشعار، راه‌گشای مصحح است.
یگانه چاپ اشعار قطران تبریزی به اهتمام حسین نخجوانی، دارای کاستی­ها و اشکالاتی در ضبط و نقائصی در تعداد ابیات است. در این جستار نگارنده سعی دارد در حد توان خود گوشه‌­ای از نقص­های این چاپ را رفع، و در تکمیل دیوان قطران نقشی ایفا کند. از این رو با بهره­‌گیری از برخی نسخ دست­نویس کتابخانه‌های مجلس و ملی در قالب جنگ و دیوان اشعار، که در دسترس نخجوانی نبوده و نیز تذکره­‌هایی از قبیل مجمع‌­الفصحا و فرهنگ لغات صحاح‌الفرس، جهانگیری، رشیدی و انجمن‌آرای ناصری، تعدادی از ضبط­های ارجح ابیات را معرفی، و 80 بیت از اشعار نویافتۀ قطران را ارائه نموده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A supplement to Qatran-e Tabrizi’s Divan

نویسنده [English]

  • Mohsen Sharifi Sahi
چکیده [English]

Benefiting by ancillary sources such as dictionaries, anthologies and other miscellanies, is helpful to the editor in collating, collecting and recording the correct versions of poems.
The sole edition of Qatran-e Tabrizi’s poetry undertaken by Hoseyn Nakhjavani, suffers from deficiencies and problems with regard to recording the proper variants and number of the verses.
In this study, the writer tries his best to eliminate some of the defects of Nakhjavani’s edition in the hope that he would play a part in enhancing the Divan. Therefore, by utilizing some of manuscript anthologies and divans at the Majles and National Libraries, not accessible to the late Nakhjavani at the time, and such poets’ memorials as the Majma’ -al-Fosaha and dictionaries such as Sehah al-Fors, Farhang-e Jahangiri, Farhang-e Rashidi, and Anjoman-aray-e Naseri, he presents a number of preferred variants of verses and introduces 88 distichs of Qatran’s newly found poetry.

ـ احمد، نذیر (1390)، «مونس‌­الاحرارِ دیگر از احمد بن محمد کلاتی اصفهانی»، قند مکرر پارسی، ترجمۀ سیدحسن عباس، بنیاد موقوفات محمود افشار.
ـ احمد رازی، امین (1389)، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح و تعلیقات از محمدرضا طاهری، چاپ دوم. تهران، سروش.
ـ انجو شیرازی، میرجمال‌­الدین حسن (1351)، فرهنگ جهانگیری، ویراستۀ رحیم عفیفی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ اوحدی، تقی‌­الدین (1389)،عرفات‌­العاشقین، به تصحیح ذبیح‌­الله صاحبکاری و آمنه فخر احمد، چاپ اول، تهران، مجلس.
ـ تتوی، رشید (1337)، فرهنگ رشیدی،به تحقیق و تصحیح محمد عباسی، انتشارات کتاب­فروشی بارانی.
ـ جاجرمی، محمد (1337)، مونس‌­الاحرار فی دقائق الاشعار، به اهتمام میرصالح طبیبی، سلسله انتشارات انجمن آثار ملى.
ـ دانش­‌پژوه، محمد تقی (1348)، فهرست میکروفیلم­‌های کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران ج 1، انتشارات دانشگاه تهران.
ـ سفینۀ صائب (1385)، چاپ عکسی بر اساس دست­نویس کتابخانۀ دانشگاه اصفهان با شمارۀ 10775، به کوشش صادق حسینی اشکوری، با همکاری دانشگاه اصفهان و مجمع ذخایر اسلامی قم.
ـ سوزنی سمرقندی، محمد (1338)، دیوان، به تصحیح ناصرالدین‌شاه حسینی، تهران: امیرکبیر.
ـ شمس حاجی، محمد (1390)، سفینۀ شمس حاجی، به تصحیح میلاد عظیمی، چاپ اول، تهران: سخن.
ـ عابدی، امیرحسن (1359)،«سه قصیدۀ ناشناخته از قطران تبریزی»، آینده، سال ششم، مهر و آبان 1359، ش 7 و 8.
ـ عراقی، فخرالدین (1382)، دیوان، به تصحیح نسرین محتشم، چاپ دوم، تهران: زوار.
ـ عطایی کچویی، تهمینه و معرفت، شهره (1391)، «اشعار قطران تبریزی در لباب­‌الالباب»، تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1391، شماره 71.
ـ قطران تبریزی (1362)، دیوان، به تصحیح محمد نخجوانی، تهران، ققنوس.
ـ کاشانی، محمد قاسم (1338)، فرهنگ مجمع‌­الفرس،به کوشش محمد دبیرسیاقی، کتاب­فروشی علمی.
ـ کرمانی، اوحدالدین (1366)، رباعیات، به کوشش احمد ابو محبوب، با مقدمۀ محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: سروش.
ـ مجلۀ ارمغان، دورۀ 15، مهر 1313، شمارۀ 161.
ـ ـــــــــــــــــــــ، دورۀ 18، تیر 1316، شمارۀ 4.
ـ ـــــــــــــــــــــ، دورۀ 22، فروردین 1320، شمارۀ 1.
-  مراغه‌­ای، اوحدی (1340)، دیوان، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.
ـ نخجوانی، محمد بن هندوشاه (2535)، فرهنگ لغت صحاح‌­الفرس، به اهتمام عبدالعلی طاعتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- نفیسی، سعید (1376)، سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، چاپ ششم، تهران: سنایی.
ـ ـــــــــــــــــــــ (1341)، محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، انتشارات ابن سینا.
ـ نوشاهی، عارف (1378)، «مجموعه لطایف و سفینه ظرایف منبعی کهن در شعر فارسی و صنایع ادبی»، معارف، فروردین-تیر 1378، شمارۀ 46.
ـ واله داغستانی، علیقلی (1384)، ریاض‌­الشعرا، تصحیح و تحقیق از محسن ناجی نصرآبادی، چاپ اول، تهران: اساطیر.
ـ هدایت، رضا قلی‌خان (1288 ق)، فرهنگ انجمن‌آرای ناصری (چاپ سنگی)، کاتب: میرزا آقای‌ کمره‌­ای، به تصحیح عبدالله منشی طبری، تهران، ک‍ارخ‍انۀ‌ م‍خ‍ب‍رال‍دول‍ه‌ ع‍ل‍ی‍ق‍ل‍ی‌خ‍ان‌.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382)، مجمع‌­الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
 
نسخ دست­نویس:
ـ جنگ اشعار، شمارۀ 2326، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ قرن 11 ق.
ـ دیوان قطران، شمارۀ 2477، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1206 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 4099، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1207 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 7816، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1256 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 80749، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1258 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 4956، کتاب­خانۀ مجلس، به تحریر عبرت نائینی.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 13552، کتاب­خانۀ مجلس.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 7668، کتاب­خانۀ مجلس.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، شمارۀ 2324، کتاب­خانۀ ملی، مورخ 1258 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، (به اشتباه به رودکی منسوب شده است)، ش 11564، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1261 ق.
ـ ــــــــــــــــــــــــ، (به اشتباه به رودکی منسوب شده است) و فرخی سیستانی، شمارۀ 169، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1370 ق.
ـ مجموعۀ لطایف و سفینۀ ظرایف، شمارۀ Or 4110، موزۀ بریتانیا، تألیف در قرن هشتم و نهم.
ـ مجموعۀ اشعار، شمارۀ 8836، کتاب­خانۀ مجلس، مورخ 1033 ق.
ـ مونس‌­الاحرار جاجرمی، کتاب­خانۀ مجلس، مکتوب به سال 741ق.