تحریف و تصحیف و بدخوانی در «چهار عنصر» بیدل دهلوی (تصحیح سیدضیاءالدین شفیعی)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

بیدل دهلوی از شاعران بزرگ سبک هندی در سدۀ یازده و دوازده هجری است که علاوه بر شاعری، در نثرنویسی نیز استادی قوی­دست بود. «چهار عنصر» مفصل‌ترین و مهم‌ترین اثر منثور بیدل دهلوی است که همانند شعرش، غالباً مرموز، لغزگونه و آکنده از تصاویر تخیّلی است. این کتاب در سالهای 1341 (کابل) و 1386 ( تهران) چاپ شده است. هر دو چاپ بسیار مغشوش و پر از اشکالات گوناگون است. در 1392، سیدضیاءالدین شفیعی، مجدداً این اثر را تصحیح و چاپ کرد. با توجه به این‌که در این تصحیح نیز تحریفات، تصحیفات و بدخوانی­های متعددی دیده می‌شود، نگارندگان مقالۀ حاضر سعی کرده‌اند بر اساس چهار نسخۀ خطی از این اثر ارزشمند، و مقایسۀ آن‌ها با تصحیحشفیعی، اهمِ اشکالات آن را باز نمایند و تصحیحاتی پیشنهاد کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Distortions, orthographical deviations and misreading in Bidel’s Chahar Onsor Redacted by Sayyed Zia’ al-Din Shafi’ei

نویسندگان [English]

  • Abdollah Valipour
  • Roqayyeh Hemmati
چکیده [English]

Bidel-e Dehlavi, one of the outstanding poets and a follower of the School of Sabk-e Hendi (Indian Style) in the 12-13th/18-19th centuries, was also a competent versed prose writer. The Chahar Onsor (Four Elements) is his most extensive and most important prose work, which like his poetry, is oftentimes enigmatic, puzzling and full of fantastic imagery. This book was published in 1341/1962 (Kabul) and 1386/2007 (Tehran), both very disorderly and badly affected by various imperfections. In 1392/2013, Zia’ al-Din Shafi’ei edited and published this book again. Considering that his edition is marred by numerous distortions, orthographical errors and misreading, the present authors have tried to bring to light its deficiencies and flaws on the basis of four manuscripts of the Chahar Onsor and by comparing them with Shafi’ei’s edition and suggesting corrections.

- بیدل دهلوی، عبدالقادر، چهار عنصر، نسخۀ خطی به شمارۀ (9642) کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران، (مورّخ 1130ق).
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، چهار عنصر (عنصر دوم)، نسخۀ خطی به شمارۀ (5 – 7331) کتابخانۀ ملی، (مورّخ 1182ق).
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، چهار عنصر (عنصر سوم)، نسخۀ خطی به شمارۀ (5- 7332) کتابخانۀ ملی، (مورّخ 1182ق).
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، چهار عنصر (عنصر چهارم)، نسخۀ خطی به شمارۀ (5 – 7329) کتابخانۀ ملی، (مورّخ 1183ق).
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، چهار عنصر، نسخۀ خطی به شمارۀ (106ب. ادبیات) کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران، (مورّخ 1238ق).
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، چهار عنصر، نسخۀ خطی به شمارۀ (2/1355س­س)، شمارۀ میکروفیلم (8449)، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، بدون تاریخ کتابت.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1384)، دیوان بیدل دهلوی (جلد2)، تصحیح خلیل‌الله خلیلی، به اهتمام مختار اسماعیل‌نژاد، تهران: سیمای دانش.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1386)، آوازهای بیدل، تصحیح اکبر بهداروند، تهران: نگاه.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1392)، چهار عنصر بیدل، تصحیح سیدضیاءالدین شفیعی، تهران: الهدی.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1393)، غزلیات بیدل ج1، تصحیح و تحقیق سیدمهدی طباطبایی و علیرضا قزوه، تهران: شهرآشوب.
- تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد (1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تصحیح مصطفی درایتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- حبیب، اسدالله (1393)،  واژه‌­نامۀ شعر بیدل، به اهتمام سیدمهدی طباطبایی، تهران: سورۀ مهر.
- دهخدا، علی‌اکبر (1377)،لغت­نامه،زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، تهران: موسسۀ لغت­نامۀ دهخدا.
- شمیسا، سیروس (1375)، فرهنگ تلمیحات، تهران: فردوس.
- صدری‌نیا، باقر (1388)، فرهنگ مأثورات متون عرفانی، تهران: سخن.
- عمر، ماه‌­جبین (1387)، ترکیبات خاص بیدل در چهار عنصر، دهلی‌نو: مرکز تحقیقات فارسی.
- نظام، سیدمحمدعلی داعی الاسلام (1362)، فرهنگ نظام (5ج)، تهران: دانش.