بررسی انواع جعل و تزویر در نسخه‌های خطی با استناد به نمونه‌هایی از آن

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشی کتابخانه ملی

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد رشتۀ ایران‌شناسی، گرایش: اصول نسخه‌شناسی، مرمت نسخه‌های خطی و نسخه‌آرایی

چکیده

هدف از این پژوهش شناسایی انواع جعل و تزویر در نسخه‌­های خطی به جهت افزایش آگاهی و شناخت درباره این نسخه‌­ها و ایجاد زمینه‌­ای مناسب برای پژوهش‌های نسخه‌­شناسی است. در این پژوهش از روش کتابخانه‌­ای به منظور مطالعه پژوهشهای پیشین و روش میدانی برای شناسایی نمونه‌­های مستند از جعل و تزویر در نسخه‌­های خطی استفاده شده است.
یافته‌ها: جعل و تزویر در نسخه‌­های خطی به سه دسته ساخت کامل نسخه (کتابسازی)، جعل و تزویر در محتوای علمی (متن) و جعل و تزویر در عناصر مادی نسخه تقسیم می­‌شود. روش­های جعل و تزویر در هر یک از این انواع با توجه به نوع نسخه (نسخه­‌های هنری یا متنی) متفاوت است.
جاعلان نسخه‌­های خطی، اغلب افرادی فرهنگی و آشنا با نسخه­‌ها بوده­‌اند­ که به نوعی با نسخه‌­ها ارتباط داشته­‌اند و به جهت سودجویی مادی یا معنوی اقدام به این امر می­‌نمودند.
نتیجه­‌گیری: بر اساس یافته‌­های پژوهش، جعل و تزویر در عناصر مادی نسخه­‌ها توسط افراد گوناگون و معمولاً در زمانی طولانی پس از ساخت نسخه اجرا می‌­شود؛ بنابراین، رواج آن از سایر انواع جعل و تزویر بیشتر است. جعل و تزویر در انجامۀ نسخه­‌ها به­‌ویژه تغییر تاریخ نسخه (به جهت کهنه­نمایی) از شیوع بالاتری برخوردار است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A study of the kinds of forgery and fraudulence in manuscripts based on the examples of such practice

نویسندگان [English]

  • Habibollah Azimi 1
  • Helya Hashemi-e Asl 2
1
2
چکیده [English]

The purpose of this research is to identify types of forgery and deception in manuscripts with a view to enhancing researchers’ insight and sense of recognition concerning manuscripts, helping towards the creation of an appropriate basis for textological studies.
The methodology adopted in this research is initially library- based in order to examine previous researches; then we switch to a field-work method for identifying documented examples of forgery and fraudulence.
According to the data collected, forgery and fraudulence in manuscripts can be divided into three categories: complete book- forging (ketab-sazi); forgery and fraudulence in the content of the text; and forgery and fraudulence in the physical elements of the manuscript. Methods of forgery and fraudulence in each of these categories differ depending on the kind of the manuscript (either normal non-illustrated texts or artistic ones).
Book counterfeiting is often executed by educated people, well acquainted with manuscripts, committing this unethical act for either monitory or non-monitory gains.
Our findings indicate that forgery and fraudulence in the physical elements of manuscripts is committed by different individuals, normally executed a long time after the making of the manuscript. Therefore, the frequency of this kind of forgery is more common. Forgery and fraudulence in the colophon of manuscripts, especially change of the copying date (thus, making it appear older) is more widespread.

ـ افشار، ایرج، 1388، «نگاهی به ضابطه‌های نسخه‌­شناسی»، نامۀ بهارستان، دفتر 15، ص 121ـ130.
ـ باغبان ماهر، سجاد، غلامیان، بهاره، 1389، «اصالت آثار هنری»، اطلاعات حکمت و معرفت، ش 10، ص 44ـ49.
ـ پورداود، ابراهیم، 1390، فرهنگ ایران باستان، تهران، دنیای کتاب.
ـ رازی، شمس‌­الدین محمدبن قیس، 1388، المعجم فی معاییر اشعار العجم، مصحح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، مجدد، مدرس رضوی، مجدد، سیروش شمیسا، تهران، علم.
ـ سالاری شهربابکی، میرزا مهدی، 1391، تحلیل جرم جعل و تزویر، تهران، جنگل، جاودانه.
ـ سودآور، ابوالعلا، 1383، «کاربرد معیارهای "الاقدم اصح" و "یقین سابق" و مشکل مدارک "نیمه­‌جعلی"»، نامۀ بهارستان، دفتر 9ـ10، ص 45ـ56.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1383، «نقش ایدئولوژیک نسخه‌­بدل‌ها»، نامۀ بهارستان، دفتر 9ـ10، ص 93ـ110.
ـ صفی­‌پور، علی، 1388، «دگرگون‌­پذیری گاه­‌شمارۀ دست­‌نبشته‌ها»، کتابداری، دفتر پنجاهم، ص 133ـ158.
ـ طهرانی، محمدمحسن، 1378ق=1337ش، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 6، بیروت، دارالاضواء.
ـ عطار، محمدبن ابراهیم، 1388، منطق‌­الطیر، مصحح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
ـ عظیمی، حبیب­‌الله، 1389، اصول و مبانی نسخه­‌شناسی در کتب خطی، تهران، سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران.
ـ فرای، ریچارد، 1381، «کتاب‌های اسلامی ساختگی از ایران»، ترجمۀ سید محمدعلی احمدی ابهری، نامۀ بهارستان، دفتر 5، ص 193ـ198.
ـ قزوینی، محمد، 1363، دورۀ کامل بیست ­مقالۀ قزوینی، مصحح عباس اقبال، ابراهیم پورداود، تهران، دنیای کتاب.
ـ قلیچ­‌خانی، حمیدرضا، 1390، فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته، تهران، روزنه.
ـ لسینگ، آلفرد، داتون، دنیس، 1389، آثار جعلی و تقلبی، مترجم نیما ملک محمدی، تهران، متن.
ـ مایل­ هروی، نجیب، 1380، تاریخ نسخه­‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ مرادی، ارحام، 1389، «این سفینه به خط صائب نیست!»، نامۀ بهارستان، دفتر 16، ص 289ـ294.
ـ المشوخی، عابدسلیمان، 1421ق=1379ش، المخطوطات العربیه مشکلات و حلول، ریاض، مکتبه الملک عبدالعزیز العامه.
ـ المشوخی، عابدسلیمان، 1422ق=1380ش، التزویر و الانتحال فی المخطوطات العربیه، ریاض، أکادیمیه نایف العربیه للعلوم الأمنیه.
ـ میرافضلی، سیدعلی، 1385، «یادداشتی در مورد دستنویس ساختگی رباعیات خیام»، نامۀ بهارستان، دفتر 11ـ12، ص 377ـ380.
ـ مینوی، مجتبی، 1335، «کاپوس­نامه فرای: تمرینی در فن تزویرشناسی»، یغما، س نهم، ش 10، ص 449ـ 465.
ـ مینوی، مجتبی، 1335، «کاپوس­نامه فرای: تمرینی در فن تزویرشناسی2»، یغما، س نهم، ش 11، ص 481ـ 494.
ـ مینوی، مجتبی، 1381، «یادداشتی از استاد مجتبی مینوی دربارۀ تعدادی از نسخه‌های جعلی»، نامۀ بهارستان، دفتر 5، ص 191 و 192.
ـ ویلی، محمدعیسی، 1384، «مشکلات و امکانات سال­یابی دستنویس‌های اسلامی»، مترجم حسن هاشمی میناباد، نسخه­‌پژوهی، دفتر دوم، ص 295ـ311.