فرهنگ کهن عربی به فارسی در مجموعۀ 6788 کتابخانۀ مجلس

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

نسخه‌شناس و پژوهشگر متون

چکیده

بخشی از پژوهش‌های مرتبط با زبان فارسی و فرهنگ نویسی بر پایۀ لغتنام­ه‌های کهن دوزبانه و به‌­ویژه لغتنامه­‌های عربی به فارسی استوار است. بنابراین، شناسایی این لغتنامه­‌ها از بایسته­‌های پژوهشی در این زمینه است. در نوشتۀ کنونی به بررسی یکی از این فرهنگ‌ها ــ مندرج مجموعۀ 6788 کتابخانۀ مجلس ــ پرداخته شده است. چون نسخۀ شناخته شده این فرهنگ از آغاز و پایان افتادگی دارد، اکنون از نام اثر و نویسندۀ آن آگاهی نداریم اما بررسی‌ها نشان می­‌دهد که این اثر نمی­‌تواند یکی از لغتنامه­‌های شناخته شده باشد. کاربرد تعداد معدودی واژۀ ترکی و نیز کاربرد برخی از واژه­‌های ویژۀ گویش ماوراالنهری نشان می‌­دهد که این فرهنگ باید در همان منطقه نگاشته شده باشد. قرائنی در متن نشان می‌­دهد که اثر پیش از سدۀ ششم نگاشته نشده و ضمناً نسخۀ بازمانده از آن نیز در حدود سدۀ ششم کتابت شده است و لذا می‌­توان آن را حدوداً از آثار سدۀ ششم دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An old Arabic-Persian Dictionary In the Collection 6788, Majlis Library

نویسنده [English]

  • Ali Safari Aq-Qale
چکیده [English]

Part of the research done in connection with Persian lexicography is based on the old bilingual dictionaries, especially those from Arabic to Persian. Therefore, the identifying of such dictionaries is an inevitable requirement for this research area.
In the present article, one of these dictionaries ــ included in the MajlisLibrary collection 6788 ــ has been studied. Since the beginning and ending gages of the known manuscript of this dictionary are missing we have no knowledge of its title and author. However, investigations indicate that this work cannot be one the well-known dictionaries. The presence in it of a few Turkish words and a number of lexical elements peculiar to the Transoxiana dialect shows that this dictionary must have been compiled in that region. Certain indications demonstrate that this work could not have been written before the 6th century AH/12th AD. Besides, its extant manuscript was copied in the 7th century AH. Thus we can place it more or less amongst the 6th-7th century/12th-13th AD books.
 

مراجع

- بخاری، ابومنصور حسن‌بن نوح القمری، التنویر، به کوشش سید محمدکاظم امام، تهران، بنیاد نیکوکاری نوریانی، 1352ش.
- بیهقی، ابوالفضل، چند سخن که دبیران در قلم آرند، به کوشش صادق کیا، تهران، اندیشۀ نیک، 1355ش.
- بیهقی، ابوالحسن علی‌بن زید، تاریخ بیهق، تصحیح احمد بهمنیار، تهران، فروغی، 1361ش.
- جوزجانی، ابوعمر عثمان‌بن سراج‌الدین، طبقات ناصری (2 ج)، تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل، پوهنی مطبعه، 1342ـ1343ش.
- پند پیران، اثر ناشناس، تصحیح جلال متینی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1357ش.
- حسینی اشکوری، سیدجعفر، 1389، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی (ج 20)، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- خوئی، حکیم محمد، خلاصۀ عباسی (چاپ با عنوان نادرست: فرهنگ ترکی به فارسی سنگلاخ)، به کوشش حسین محمدزادۀ صدیق، تبریز، یاران، 1388ش.
- رواقی، علی، 1381، ذیل فرهنگ‌های فارسی، با همکاری مریم میرشمسی، تهران، هرمس.
- سنایی، مجدودبن آدم، حدیقةالحقیقة و شریعةالطریقة، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران، 1359ش.
- صد در نثر و صد در بندهش، به کوشش دابار، بمبئی، 1909م.
- فضل­‌الله خان، لغات ترکی به فارسی، کلکته، طبع‌خانۀ شیخ هدایت‌الله، 1240ق/1825م.
- کرمینی، علی‌بن محمدبن سعید الادیب، تکملةالاصناف، به کوشش علی رواقی و سیده زلیخا عظیمی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385ش.
- مارزلف، اولریش، 1392، «از مکه تا مشهد؛ طومار تصویری از سفر زیارتی شیعی در دوران قاجار»، ترجمۀ رکسانا زنهاری، نامۀبهارستان، دورۀ 2، ش 2، ص 22-55.
- منزوی، علی‌نقی، 1337، فرهنگنامه‌های عربی به فارسی، تهران، دانشگاه تهران.
- میدانی، ابوالفتح احمدبن محمد، السّامی فی الاسامی (چاپ عکسی نسخۀ ابراهیم‌پاشا)، با مقدمۀ سیدجعفر شهیدی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1345ش.
- میهنی، محمدبن عبدالخالق، دستور دبیری، تصحیح سیدعلی رضوی بهابادی، یزد، بهاباد، 1375ش.
- نطنزی، حسین‌­بن ابراهیم، المرقاة، تصحیح سیدجعفر سجادی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1346ش.
- نیشابوری، ابوبکر عتیق، تفسیر سورآبادی (تفسیرالتفاسیر)، به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران، نشر نو، 1381ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار