بررسی سبک فکری و محتوایی رباعیات طالب آملی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

بحث اندیشه در شعر از موضوعات مناقشه‌­آمیز است؛ تقابل دو نوع نگاه که یکی اندیشه را محور شعر می‌داند و دیگری آن را کاملاً نفی می‌کند، دو دیدگاه فکری متقابل را در این مورد سبب شده است. دیدگاه نخست، که از آنِ طرفداران شعر ناب است، اندیشه را نوعی تجربه می‌داند که خارج از فضای هنر وجود دارد و بنابراین عنصری هنری نیست؛ اما دیدگاه دوم بر آن است که شعر نمی‌تواند فاقد اندیشه و محتوا باشد.
این جستار به روش تحلیلی- توصیفی به بررسی اندیشه­‌های طالب آملی در رباعیاتش می‌پردازد. بدین منظور ابتدا به قالب رباعی و قابلیت آن به عنوان محملی برای اندیشه می­‌پردازد، و سپس ابعاد مختلف این اندیشه‌­ها را در شعر طالب آملی تحلیل می‌کند و نشان می‌دهد رباعی­‌های طالب از تنوّع مضمونی خاصّی برخوردارند و به همین سبب رباعی­‌های او را باید از جملۀ رنگین‌­ترین رباعی­‌های شعر فارسی به شمار آورد. نتیجه بیانگر این است که طالب را نمی‌توان شاعری متفکر از نوع خیام، یا عارفی وارسته از نوع عطار، یا حتی مداحی پرورش‌یافته از گونۀ شاعران سبک خراسانی تلقّی کرد؛ بلکه او تمام این موضوعات را صرفاً دستمایۀ مضمون‌سازی خویش قرار داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An examination of the semantic aspect of Taleb-e Amoli's Ruba'iyat

نویسندگان [English]

  • Qodsiyyeh Rezvanian 1
  • Ahmad Khalili 2
چکیده [English]

Any discussion about signification or denotative aspect of poetry is generally at variance. Contrast between two viewpoints, one regarding signification or meaning as the pivotal element of poetry and the other, negating this standpoint completely, have led to the formation of two contrasting perspectives. The first perspective, associated with the proponents of pure or genuine poetry (art for art), views thought or the semantic content as a kind of experience that is outside the realm of art and, thus, is not an artistic entity. The other perspective deems that poetry cannot be void of ideas and messages.
Using a descriptive-analytical method, the present inquiry seeks to study the ideas or semantic property of Taleb of Amol in his Ruba'iyyat (Quatrains). To this end, the poetic form of Ruba'i and its potentiality as a vehicle for carrying meanings is first addressed; then the various dimensions of these meanings or "thoughts", if we may say so, are explored in Taleb's Ruba'iyat. It will be shown that his Ruba'iyat enjoy a special variety in term of significance or semantic content. Taleb's Quatrains should therefore be counted among the most colorful and varied in Persian Poetry.
Our conclusion demonstrates that Taleb cannot be considered a pensive poet of Khayyamian type, nor can he be judged as a noble-minded enlightened man of Attar's kind; he can even hardly be regarded as a panegyrist like poets of the Khorasani Style. Nonetheless, he has utilized all their various topics merely as semantic contents if his Ruba'iyat.

ـ آملی، طالب، 1346، کلیات اشعار ملک الشعرا طالب آملی، به اهتمام شهاب طاهری، کتابخانۀ سنایی.
ـ اسلامی ندوشن، محمدعلی، 1374، جام جهان بین، چاپ ششم، تهران، جامی.
ـ امامی، نصرالله، نصیری، زهرا، 1389، «طبقه‌­بندی مضمونی رباعی­‌های ابن‌­یمین»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ شانزدهم، بهار 89، صص 21ـ40.
ـ بیات، محمدحسین، 1387، ارتباط افکار مولوی و عطار، چاپ اول، تهران، دانشکدۀ علامه طباطبایی.
ـ خویی، اسماعیل، 1356، جدال با مدعی، چاپ اول، تهران، انتشارات جاویدان.
ـ دستغیب، عبدالعلی، 1371، گرایش‌های متضاد در ادبیات معاصر ایران، چاپ اول، تهران، نشر خنیا.
ـ دشتی، علی، 1380، خاقانی شاعری دیر آشنا، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر.
ـ رازی، شمس قیس، 1338، المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمد قزوینی، تهران، افست رشدیه.
ـ رستگارفسایی، منصور، 1373، انواع شعر فارسی، شیراز، انتشارات نوید شیراز.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین، 1350، «ادبیات عرفانی ایران و ارزش انسانی آن»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، شمارۀ پی‌درپی 77، ص 109 و 110.
ـ سارتر، ژان پل، 1356، ادبیات چیست، ترجمۀ ابولحسن نجفی و مصطفی رحیمی، چاپ پنجم، تهران، کتاب زمان.
ـ سمرقندی، دولتشاه، 1338، تذکرةالشعرا، به همت محمد رمضانی، تهران، کلاله خاور.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1384، مفلس کیمیا فروش: نقد و تحلیل شعر انوری، تهران، نشر سخن.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1368، موسیقی شعر، تهران، انتشارات آگاه.
ـ شمیسا، سیروس، 1385، سبک‌شناسی شعر، چاپ دوم، تهران، نشر میترا.
- ــــــــــــــــــــــــ، 1363، سیر رباعی در شعر فارسی، تهران، آشتیانی.
ـ شهیدی، جعفر، 1387، شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ صفا، ذبیح‌الله، 1382، تاریخ ادبیات در ایران، جلد چهارم، چاپ سوم، تهران، فردوس.
ـ فاروق فلاح، غلام، 1374، موج اجتماعی سبک هندی، چاپ اول، مشهد، انتشارات ترانه.
ـ گودرزی، فرامرز، 1382، شاعر هنرمندی که شایستۀ این فراموشی نیست: زندگینامه و کارنامۀ ادبی طالب آملی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ مختاری، محمد، 1378، هفتاد سال عاشقانه، تهران، نشر تیراژه.
ـ مشرف آزاد تهرانی، محمود، 1366، هنر و ادبیات امروز، به کوشش ناصر حریری، بابل، کتابسرای بابل.
ـ وزین پور، نادر، 1374، مدح، داغ ننگ بر سیمای ادب فارسی، تهران، انتشارات معین.
ـ کاتوزیان، محمدعلی، 1385، سعدی؛ شاعر عشق و زندگی، تهران، نشر مرکز.
ـ یثربی، یحیی، 1374، فلسفۀ عرفان، چاپ اول، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.