رستخیز ناگهان (نقش صناعات صوری در مثنوی معنوی)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

شرح و تفسیر مثنوی جلال‌الدین محمد مولوی سابقه‌ای دیرین دارد، اما نکتۀ حائز اهمیت در شیوۀ شرح این تفاسیر، گرایش عرفانی آن­‌ها در توضیح محتوایی ابیات است. در شیوۀ تفسیری که برای تحلیل مثنوی در این مقاله ارائه نموده‌ام، کوشیده‌ام تا حوزۀ معانی ابیات را در الفاظ آن محدود و مدلل سازم. در این شیوه، مبنای معنایابی شعر توجه به صنایع ادبی و آرایه‌‏های زبانی آن است. این شیوه را جهت به چالش کشاندن این پیش فرض رایج در میان مثنوی‏‌پژوهان که لفظ و صورت در برابر اندیشۀ بلند مولانا بی‌اعتبار و بی‌ارزش است، «تفسیر صوری» نامیده‌ام. در این شیوه بیش از هر چیز زبان مثنوی و شاعرانگی مولانا معیار شرح و توضیح ابیات قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Sudden Resurrection: The Role of Outward Rhetoric Figures in the Mathnavi

نویسنده [English]

  • Farzad Eqbal
چکیده [English]

Writing commentaries on the Mathnavi of Jalal al-Din Mohammad Mowalvi has a long history. But the important point in Mathnavi commentaries, is their mystical nature in interpreting the contents of the verses. The interpretive method proposed in this article for the analysis of the Mathnavi, tries to reasonably confine itself to the meaning of the words used in each verse. In this method the literary rhetoric and lingual ornamentations are the bases of the meaning. This approach which the author calls an “outward interpretation” is used to challenge the presumption shared by the Mathnavi scholars regarding the word and form as discreditable, compared to the lofty thoughts of Mowlavi. In this method, the language of the Mathnavi and Mowlavi’s poetic talent are the primary standards of explaining the verses.

- آذر یزدی، مهدی (خرمشاهی)، 1384، متن کامل و اصیل مثنوی معنوی، چاپ هشتم، تهران، پژوهش.
- استعلامی، محمد (مقدمه و تحلیل و تصحیح و توضیح و فهرست‌ها)، 1379، مثنوی، مولانا جلال‏‌الدین محمد بلخی، چاپ ششم، تهران، سخن.
- انقروی، رسوخ الدین اسماعیل، 1380، شرح کبیر اَنقروی بر مثنوی معنوی (1)، ترجمۀ عصمت ستارزاده، چاپ اول، تهران، برگ زرین.
- برهانی، محمد، 1380، در مکتب مولانا، شرح مثنوی جلال الدین محمد بلخی، چاپ اول، تهران، انتشارات جزیل.
- پادشاه، محمد (متخلص به «شاد»)، (؟)، فرهنگ آنندراج (جلد سوم)، زیر نظر سید محمد دبیرسیاقی، تهران، کتابفروشی خیام.
- حلبی، علی اصغر، 1385، شرح مثنوی، سرودۀ جلال‏‌الدین محمد بلخی، معروف به رومی، چاپ اول، تهران، زوّار.
- خواجه ایوب، 1377، اسرارالغیوب، شرح مثنوی معنوی، تصحیح و تحشیه محمدجواد شریعت، چاپ اول، تهران، اساطیر.
- زرین‏کوب، عبدالحسین، 1383، سرّ نی (نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی)، چاپ دهم، تهران، انتشارات علمی.
- زمانی، کریم، 1385، شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر اول)، چاپ هجدهم، تهران، اطلاعات.
- سبزواری، حاج ملاهادی، 1383، شرح مثنوی، به کوشش مصطفی بروجردی، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- سعدی، مصلح بن عبدالله، 1384، بوستان سعدی، بر اساس نسخۀ تصحیح شدۀ محمد علی فروغی، با مقدمه، شرح، توضیحات، تعلیقات و فهارس از منوچهر دانش‏‌پژوه، چاپ اول، تهران، هیرمند.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا، 1384، گزیدۀ غزلیات شمس، چاپ هفتم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
- عماد حالی، میرزا محسن، (؟)، ره آورد معنوی: شرح ابیات و حکایات و مطالب مشکلۀ مثنوی معنوی، با مقدمۀ احمد خوشنویس «عماد»، تهران، موسسۀ مطبوعاتی عطائی.
- فروزانفر، بدیع‌‏الزمان، 1379، شرح مثنوی شریف (جلد اول و سوم)، چاپ نهم، تهران، زوّار.
- مولوی، جلال‏‌الدین محمد، 1384، فیه ما فیه: مقالات مولانا جلال‌‏الدین محمد بلخی، چاپ سوم، تهران، نشر نامک.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1379، مثنوی معنوی (از روی نسخۀ 677 هـ ق.)، به کوشش توفیق سبحانی، چاپ چهارم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1374، کلیات دیوان شمس تبریزی (جلد اول و دوم) مطابق نسخۀ تصحیح شدۀ استاد بدیع‏‌الزمان فروزانفر، چاپ اول، تهران، نشر ربیع.
- نیکلسون، رینولد الین، 1384، شرح مثنوی معنوی مولوی (دفتر اول)، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.