غدیریۀ قاضى نظام‌‏الدین اصفهانى (تصحیح، تحلیل، شرح و ترجمه)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بازنشستۀ دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

نگارندگان، در مقالۀ حاضر، پس از مقدمه‌اى کوتاه‏ در شرح زندگى و آثار قاضی نظام‌الدین اصفهانی، شاعر ذولسانین اصفهانی در قرن هفتم هجرى، قصیدۀ نونیۀ او در ستایش امام علی(ع) را با استناد به دست‏نویس‏‌های ‏آثارِ او، گزارده و بر اساس سنت تصحیح نسخ خطی، به بررسی اختلاف نسخ و سپس، تحلیل ساختار قصیده و شرح و ترجمه یکایک ابیات آن پرداخته‌اند. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، که با روش توصیفی ـ تحلیلی انجام گرفته، این است که قاضی نظام‌الدین در این سروده به‌عنوان عالِمی شیعی ظاهر می‌شود و مناقبی از امیرمؤمنان(ع) را نقل می‌کند که تنها در متون شیعه مذکور است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ghadiriyye-ye Qāzi Nezām al-Din Esfahani (emendation, analysis, expounding and translating)

نویسندگان [English]

  • Seyyed Kamal Mousavi 1
  • Seyyed Mohammad Reza Ibnorrasool 2
1
2 University of Isfahan
چکیده [English]

After a brief introduction about the life and works of Qāzi Nezām al-Din, the 7th/ 11th-century bilingual poet of Esfahan, the authors have presented his Nuniyye qasideh (an ode with the letter “nūn” [n] as the final sound of its rhyme), in praise of Imam Ali; and by virtue of his manuscript works and on the basis of the established techniques of redacting manuscripts, they have examined the differences of these MSS. Then, they have analyzed the structure of the qasideh, expounding and translating its distiches one by one. A very important conclusion of this study, which has been conducted through a descriptive-analytical approach, is that, in this poem, Qāzi Nezām al-Din appears as a Shi’i scholar, relating eulogies of Imam Ali that can be found only in Shi’i sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Ali (peace be upon him)
  • Qāzi Nezām al-Din of Esfahan
  • Qadiriyye
  • Arabic poetry in Iran
  • poetry of the 7th century AH
ـ قرآن کریم.
ـ ابن‌‏الرّسول، سیّدمحمّدرضا (1392)، «اعتدال مذهبی در اصفهان قرن هفتم هجری»، دریچه، س9، ش29، 69-75.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1381)، «قاضى نظام‌‏الدین اصفهانى (شاعر ذولسانین قرن هفتم هجرى)»، مجلّۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانى دانشگاه اصفهان، ضمیمۀ ش29 و 30، 145-182.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1387)، «مناظره سرو و آب»، آینۀ میراث، س6، ش41، 285-323.
ـ ابن‌منظور، محمد بن مکرم (2033م)، لسان العرب، 15ج. بیروت: دار صادر.
ـ ابن‌یمین، محمود بن یمین‌الدین (1344)، دیوان، به تصحیح و اهتمام حسینعلى باستانى‌راد، تهران: سنائى.
ـ امینى، عبدالحسین (1366)، الغدیر فى الکتاب والسّنّة والأدب، 11ج، چ2، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ انورى، حسن (1355)، اصطلاحات دیوانى دورۀ غزنوى و سلجوقى، تهران: طهورى.
ـ بحرانى، هاشم بن سلیمان (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة، 5ج، قم: مؤسّسة البعثة.
ـ جعفریان، رسول (1376)، «پیشینۀ تشیّع در اصفهان»، (وقف) میراث جاویدان، س5، ش3 و 4، 18-31.
ـ جمال‌‏الدین اصفهانى، محمّد بن عبدالرزّاق (1362)، دیوان کامل استاد جمال‌‏الدین محمّد بن عبدالرزّاق ‏اصفهانى، با تصحیح و حواشى حسن وحید دستگردى، چ2، [تهران]: کتابخانۀ سنائى.
ـ جُنگ تبریز، دست‏نویس ش 3047 کتابخانۀ ملّى‏ تبریز، با آغاز و انجام افتاده.
ـ جواد، مصطفى (1963م)، «أصفهان معقل الأدب العربى ونظام‏‌الدین الأصفهانى»، مجلة المجمع العلمى العراقی، س‌10، 69 ـ94.
ـ دهخدا، على‌اکبر (1363)، امثال و حکم، 4ج (با صفحه‌‏شمار پیاپى)، چ6، تهران: امیرکبیر.
ـ ــــــــــــــــــــ (1373)، لغت‌نامه، زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی، 20ج، تهران: دانشگاه تهران.
ـ سیوطى، عبدالرّحمن بن أبى‏‌بکر (1421ق)، الدرّ المنثور فى التفسیر بالمأثور، صحّحها وخرّج أحادیثها نجدت ‏نجیب، تقدیم عبدالرّزّاق المهدى، 8ج، بیروت: دار إحیاء التراث العربى.
ـ شوشترى، نوراللّه بن شریف‌‏الدین (بی‌تا)، إحقاق الحق وإزهاق الباطل، چ سنگى (به خط ابوالقاسم خوانسارى)، تهران.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1365)، مجالس المؤمنین؛ 2ج، چ3، تهران: اسلامیه.
ـ شیخ بهائى، محمد بن حسین (1337)، الکشکول، صحّحه وعلّق علیه محمّد صادق نصیرى، 2ج، قم: شرکت طبع و نشر.
ـ علّامه حلّى، حسن بن یوسف (1411ق/1991م)، کشف الیقین فی فضائل أمیرالمؤمنین، تحقیق حسین الدّرگاهى، طهران: مؤسّسة الطّبع والنّشر التّابعة لوزارة الثّقافة والإرشاد الإسلامى.
ـ کمال‌الدین اسماعیل، اسماعیل بن محمد (1386)، «رسالة القوس»، به تصحیح سیدمحمدرضا ابن‌الرسول، در: نصوص ورسائل من تراث أصفهان العلمی الخالد، اشراف مجید هادی‌زاده، ج1، 163-180، تهران: هستی‌نما.
ـ مافرّوخى، مفضّل بن سعد (1328)، ترجمۀ محاسن اصفهان، ترجمۀ حسین بن محمّد بن ابى الرضا آوى، به اهتمام عبّاس اقبال، ضمیمۀ مجلّۀ یادگار، تهران.
ـ میدانى، احمد بن محمّد (1407ق/1987م)، مجمع الأمثال، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، 4ج، چ2، بیروت: دار الجیل.
ـ میرافضلی، سیدعلی (1381)، «قاضى نظام‏‌الدین اصفهانى و رباعیات او»، معارف، س19، ش2 (پیاپى 56)، 2-25.
ـ نظام‌‏الدین اصفهانى، محمد بن اسحاق، دیوان المنشآت، دست‏نویس ش 2315 کتابخانۀ احمد ثالث (توپقاپوسراى) ترکیه، 710ق، 226 برگ، فیلم ش 329 کتابخانۀ دانشگاه تهران.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1983م)، رباعیّات نظام‌‏الدین الأصفهانى (نخبة الشارب وعجالة الراکب)، حقّقها وقدّم لها کمال أبودیب، بیروت: دار العلم للملایین.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1386)، «القوسیة النظامیة»، به تصحیح سیدمحمدرضا ابن‌الرسول، در: نصوص ورسائل من تراث أصفهان العلمی الخالد، اشراف مجید هادی‌زاده، ج1، 181-198، تهران: هستی‌نما.