کتابُ الناصری فی ترجمةِ کتابِ القادری فی التّعبیر؛ ترجمۀ فارسی مورّخ 692ق (با نکاتی دربارۀ اصل عربی کتاب و مؤلّفِ آن)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر متون

چکیده

یکی از کهن‌ترین متون عربی در زمینۀ تعبیر خواب التّعبیر القادری اثر نصر بن یعقوب دینوری نگاشتۀ سال 397ق است. ترجمۀ فارسی کهنی از این کتاب با نام کتابُ الناصری فی ترجمة کتاب القادری فی التّعبیر توسّط سراج‌الدّین عبدالعزیز الیزدی در سال ۶۹۲ق به انجام رسیده که از دیدگاه زبان فارسی اهمیّت دارد. نسخۀ منحصربه‌فرد این ترجمه در سال‌های اخیر شناسایی شده و به همین دلیل در منابع تاریخ نگارش‌های فارسی بدان اشاره‌ای نشده است. در این مقاله، نخست به شناسایی اصل عربی و مؤلّف آن پرداخته شده و سپس، ترجمۀ فارسی و برخی از ویژگی‌های مهم آن مورد بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ketab al-Nāseri fi Tarjamat-e Ketab al-Qāderi fi al-Ta’bir; A Persian text written in 692 A.H./1293 (With some observations as to the Arabic original of the book and its author)

نویسنده [English]

  • Ali Safari Aq-Qale
Research
چکیده [English]

One of the oldest Arabic texts on dream interpretation is Al-Ta’bir al-Qāderiby Nasr b. Ya’qub of Dinavar, written in 397 A. H./1007. Of this book there is a Persian translation titled Ketab al-Nāseri fi Tarjamt-e Ketab al-Qāderi fi al-Ta’bir made by Seraj al-Din Abd al-Aziz al-Yazdi in 1293 A.H/1876. From the viewpoint of Persian language, this translation is of some importance. A manuscript of this work has been identified only in recent years; and that is why no mention has been made of it in the older sources on Persian written materials.
The present article first introduces the original Arabic of the book and its author addressing then the Persian translation and its significant features.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dream interpretation
  • Nasr b. Ya’qub Dinavari
  • Al-Nāseri fi Tarjamat-e Ketab al-Qāderi
  • Seraj al-Din Abd al-Aziz al-Yazdi
- آذرنوش، آذرتاش و رضوان مساح (1392خ)، «ثعالبی، ابومنصور»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، انتشارات مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی: 17/32-40.
- ابن‌الجوزی، عبدالرحمن بن علی بن محمّد (1993م)، کشف النّقاب عن الاسماء و الالقاب، تحقیق الدکتور عبدالعزیز بن راجی الصاعدی، الریاض: مکتبة دارالسلام.
- ابن‌عربشاه، شهاب‌الدّین احمد بن محمّد بن عبدالله الدّمشقی الانصاری (1285ه‍)، عجایب المقدور فی اخبار تیمور (کتاب ...)، القاهره: مطبعة وادی ‌النّیل.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1356خ)، زندگانی شگفت‌آور تیمور (ترجمۀ عجایب المقدور فی اخبار تیمور)، ترجمۀ محمّدعلی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- الإفسی، أرطامیدورس (1964م)، کتاب تعبیر الرؤیا، ترجمۀ حنین بن اسحق، تحقیق توفیق فهد، دمشق: المعهد الفرنسی للدراسات العربیة.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1991م)، کتاب تعبیر الرؤیا، ترجمۀ حنین بن اسحق، تحقیق دکتور عبدالمنعم الحفینی، القاهرة: دارالرشاد.
- بخاری، محمّد بن اسماعیل (1407ه‍)، صحیح البخاری، تحقیق الدکتور مصطفی دیب البغا، دمشق: دار ابن‌کثیر و الیمامة.
- بیرونی، ابوریحان محمّد بن احمد (1374خ)، الجماهر فی الجواهر، به‌کوشش یوسف الهادی، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب و انتشارات علمی و فرهنگی.
- ترمذی، محمّد بن عیسی بن سورة (بی‌تا)، الجامع الصّحیح، تحقیق ابراهیم عطوه عوض، بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
- تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم (1394خ)، کامل‌التّعبیر، به کوشش مختار کمیلی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- ثعالبی، ابومنصور عبدالملک النّیسابوری (1353ه‍)، تتمّة الیتیمة (کتاب ...؛ الجزء الاوّل)، تحقیق عبّاس اقبال، طهران: مطبعۀ فردین.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1403ه‍/1983م)، یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر، تحقیق الدکتور مفید محمّد قمیحة، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1967م)، «المتشابه»، تحقیق الدکتور ابراهیم السامرائی، [مستلة من] مجلّة الآداب، العدد العاشر: 4-33 (بغداد: مطبعة الحکومة).
- حاجی‌خلیفه، مصطفی بن عبدالله (1835-1858م)، کشف‌الظّنون (7 ج)، تصحیح گوستاو فلوگل، نیویورک و لندن و لیپزیگ.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (2010م)، سلّم الوصول الی طبقات الفحول، تحقیق محمود عبدالقادر الارناؤوط، استانبول: ایرسیکا.
- حسینی، سیّدمحمّدتقی (1390خ)، فهرست دست‌نویس‌های فارسی کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- درایتی، مصطفی (1391خ)، فهرستگان نسخه‌های خطّی ایران (فنخا؛ ج 8)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی ایران.
- دینوری، ابوسعد نصر بن یعقوب بن ابراهیم (1420ه‍/2000م)، التعبیر فی الرؤیا أو القادری فی التعبیر، تحقیق فهمی سعد، بیروت: عالم الکتب.
- دینوری، ابو‌محمّد عبدالله بن مسلم بن قتیبة (1422ه‍/2001م)، تعبیر الرؤیا (کتابُ ...)، تحقیق ابراهیم صالح، دمشق: دارالبشائر.
- رواقی، علی و مریم میرشمسی (1381خ)، ذیل فرهنگ‌های فارسی، تهران: هرمس.
- روح‌اللهی، حسین (1392خ)، «دینوری، ابوسعید (سعد) نصر بن یعقوب (بغدادی)»، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی: 18/624-626.
- سمعانی، عبدالکریم بن محمّد بن منصور التمیمی (1401ق)، الانساب (ج 10)، القاهرة: مکتبة ابن‌تیمیة.
- صفَدی، صلاح‌الدّین خلیل بن ایبک (1418ق/1997م)، الوافی بالوفیات (کتاب ...؛ الجزء السابع و العشرون)، تحقیق و اعتناء أُوتفرید فاینفرت، بیروت: المعهد الألمانی للأبحاث الشرقیة.
- صفری آق‌قلعه، علی (1392خ)، «تکمله و استدراکاتی بر فهرست دست‌نویس‌های فارسی کتابخانۀ ایاصوفیا»، گزارش میراث، پیاپی 56 و 57 [فروردین ‌ـ‌ تیرماه]: 91-104.
- عسقلانی، ابن‌حجر احمد بن علی (بی‌تا)، فتح‌الباری بشرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمّد بن اسمعیل البخاری، تحقیق عبدالعزیز بن عبدالله بن‌باز، مدینه: المکتبة السلفیة.
- عینی، بدرالدّین ابومحمّد محمود بن احمد (1421ه‍/2001م)، عمدة القاری، تحقیق عبدالله محمود محمّد عمر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- قره‌بلوط، علی الرضا و أحمد طوران (بی‌تا)، معجم التّاریخ التّراث الاسلامی فی مکتبات العالم، قیصری: دارالعقبة.
- کتبی، محمّد بن شاکر (1974م)، فوات الوفیات (ج 4)، تحقیق الدکتور احسان عبّاس، بیروت: دارالثقافة.
- کحالة، عمر رضا (1414ه‍‍/1993م)، معجم‌المؤلّفین، بیروت: مؤسّسة الرّسالة.
- کمیلی، مختار (1387خ)، «خوابنامه‌نویسی در زبان و ادب فارسی»، گوهر گویا، س 2، ش 8 [زمستان]: 151-177.
- ندیم، محمّد بن اسحاق (1381خ)، الفهرست (کتاب ...)، تحقیق رضا تجدّد، تهران: انتشارات اساطیر.
- همدانی، رشیدالدّین فضل‌الله (1394خ)، جامع‌التّواریخ (تاریخ مبارک غازانی)، به کوشش محمّد روشن و مصطفی موسوی، تهران: میراث مکتوب.