تُفّاح الارواح ابن‌سرّاج دمشقی و اهمیت آن در شناخت صوفیان شام

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشکده حج و زیارت

2 دانشگاه تهران

چکیده

ابن‌سرّاج دمشقی (د. 747ق)، قاضی، صوفی و ادیب اهل شام در نیمۀ دوم سدۀ هفتم و نیمۀ نخست سدۀ هشتم هجری است. از میان آثار وی، امروزه نسخۀ خطی کتاب تشویق الارواح والقلوب وی و نیز به‌طور مستقل، نسخه‌های خطی بخش سوم همین کتاب به نام تُفّاح الارواح ومفتاح الارباح باقی مانده است. تفّاح الارواح متنی است در منقبت‌نگاری صوفیانی که عمدتاً به حوزه‌های جغرافیایی شام، عراق و جزیره تعلق دارند. در این نوشتار، در آغاز شرح‌حالی از ابن‌سرّاج و فهرستی از مشایخ و تألیفات وی عرضه، و کتاب تُفّاح الارواح وی به تفصیل بیشتری معرفی شده است. در ادامه، حتّی‌المقدور اهمیت این کتاب در شناخت صوفیان شام، با بیان نمونه‌هایی از آگاهی‌های دست اولی که در این باره به دست می‌دهد، در دو محورِ شناخت مزارات صوفیان شام، و تصحیح و پیرایش شرح احوال آنها، نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Ebn-e Sarrāj Dameshqi’s Toffāh al-Arwāh and its importance in knowing the Sufis of Shām

نویسندگان [English]

  • Ahmad Khamehyar 1
  • Ahmad Badkoubeh Hazaveh 2
1 Hajj and Ziyarat Research Center
2 University of Tehran
چکیده [English]

Ebn-e Sarrāj of Demashq (d. 747/1346), judge, Sufi, and literary man, was a native of Shām (Greater Syria) in the latter half of the 7th and the first half if the 8th /13th century. Of his works, there has remained to date a manuscript of his Tashviq al-Arvāh va al-Qoloob as well as separate manuscripts of the third part of this same book styled Toffāh al-Arvāh va al-Qoloob. The Toffāh al-Arvāh is a hagiographical text on the lives of Sufis chiefly hailing from such geographical regions as Shām, Iraq and Al-Jazira (northern Mesopotamia).
In the present article, a life story of Ebn-e Sarrāj and a list of his masters and works are first presented and, then, his Toffāh al-Arvāh is introduced in some detail. Subsequently, the significance of the book in identifying the Sufis of Shām is indicated through certain pieces of firsthand information contained in the book, this being implemented first, by locating the graves of those Sufis and, secondly, by redacting and correcting their lives.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ebn-e Sarrāj of Demashq
  • Toffāh al-Arvāh
  • history of Sufism
  • manuscripts
  • Shām
  • Syria

مراجع

ـ ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی (1385ق)، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، [تحقیق: محمد سیّد جاد الحق]، القاهرة: دار الکتب الحدیثة.
ـ ابن‌سرّاج دمشقی، محمد بن علی (بی‌تا/ سده 8ق)، تشویق الارواح والقلوب الی ذکر عَلاّم الغیوب، نسخۀ خطی شمارۀ 272 در گنجینۀ عموجه‌زاده حسین‌پاشا در کتابخانۀ سلیمانیۀ استانبول.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (997ق)، تفّاح الارواح ومفتاح الارباح، نسخۀ خطی شمارۀ 97 از مجموعۀ رابرت گارت در کتابخانۀ دانشگاه پرینستون.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1267ق)، تفّاح الارواح ومفتاح الارباح، نسخۀ خطی شمارۀ 8794 در کتابخانۀ دولتی برلین.
ـ ابن‌قاضی شهبة، ابی‌بکر بن احمد (1994م)، تاریخ ابن‌قاضی شهبة، [تحقیق: عدنان درویش]، دمشق: المعهد الفرنسی للدراسات العربیة.
ـ ابوالفداء ایوبی، اسماعیل بن محمد (1840م)، تقویم البلدان، تحقیق: رینود والبارون ماک کوکین دیسلان، باریس: دار الطباعة السلطانیة.
ـ بایرام، میکائیل (1392)، «منبعی جدید در مورد تاریخ سلاجقۀ آناتولی»، مترجم: زهرا علیمحمدی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شمارۀ 182: 42-48.
ـ زرکلی، خیرالدین (2002م)، الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
ـ سلامة، ابوحمزة توفیق (2016م)، «سیدنا ابوذر الغفاری(ع)»، العمامة، العدد 130 (به نشانی:
.(http://www.al-amama.com/index.php?option=com_content&task=view&id=1814
ـ سَلاّمی، محمد بن رافع (1982م)، الوَفَیات، [تحقیق: صالح مهدی عبّاس]، بیروت: مؤسسة الرسالة.
ـ صفی‌الدین بغدادی، عبدالمؤمن بن عبدالحق (1992م)، مراصد الاطلاع علی اسماء الأمکنة والبقاع، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت: دار الجیل.
ـ صیّادی، ابوالهدی محمد (1362ق)، خزانة الأمداد فی اخبار الغوث الکبیر السجّاد مولانا السیّد عزّالدین احمد الصیّاد، مصر: مطبعة الواعظ.
ـ غزّی، محمد بن محمد (1997م)، الکواکب السائرة فی اعیان المائة العاشرة، [به‌کوشش: خلیل المنصور]، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ قلقشندی، احمد بن علی (بی‌تا)، صبح الاعشی فی صناعة الانشا، تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ القونوی، محمد (2002م)، اضواء علی الرسالة المنسوبة الی الحافظ الذهبی «النصیحة الذهبیة لابن تیمیة» وتحقیق فی صاحبها، بیروت: دار المأمون للتراث.
ـ لاشیء، حسین (1374)، «ابن‌سرّاج»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج3، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ـ نبهانی، یوسف بن اسماعیل (2001م)، جامع کرامات الاولیاء، [تحقیق: ابراهیم عطوة عوض]، فوربندر: مرکز اهل سنت برکات رضا.
ـ واسطی، عبیدالله بن عمر (1433ق)، بحر الانساب المسمّی الثبتُ المُصان بذکر سلالة سیّد ولد عدنان، بیروت: مؤسسة البلاغ، ط1.
ـ وتری، احمد بن محمد (1306ق)، روضة الناظرین وخلاصة مناقب الصالحین، قاهره: المطبعة الخیریة.
ـ وهبی، هناء (2015م)، الناحیة الادبیة فی کتاب ابن السراج الدمشقی (تفاح الارواح ومفتاح الارباح)، اسبارطة: جامعة سلیمان دمیرال [رسالة ماجستیر].
ـ یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (بی‌تا)، معجم البلدان، بیروت: دار صادر.
- Atmaca, İlhami (2006), SURUÇ VE ÇEVRESİ HALK İNANIŞLARININ DİNLER TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ, ELAZIĞ, Fɪrat Üniversitesi.
- Ahlwardt, W (1895), Die Handschriften-verzeichnisse der Königlichen Bibliothek Zu Berlin, Berlin: A. Asher & Co.
- Brockelmann, C. (1986), “Ibn al-Sarraj”, ES2, Leiden: Brill.
- Ocak, Ahmet Yaşar (2016), Sarɪ Saltɪk, İstanbul: Kitap Yayɪnevi.
- Öztürk, Eyüp (2011), İBNÜ’S-SERRÂC VE MÜVELLEH DERVİŞLER, [Doktora Tezi], Ankara: ANKARA ÜNİVERSİTESİ.
- URL1 (21.11.2011), https://www.haberler.com/800-yillik-turbe-onarildi-3139630-haberi/

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار