آسیب‌شناسی پدیدۀ «رویکرد» در پژوهش‌های هنری ایران: مطالعۀ موردی بینامتنیت در هنر اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مطالعات عالی هنر، دانشگاه کاشان

2 دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی، دانشگاه کاشان

چکیده

یکی از پدیده‌های چشمگیر در پژوهش­‌های تاریخ هنر ایران، ظهور مفهوم «رویکرد» از حدود سال 1390ش است که پژوهشگران را ملزم به کار بر اساس یکی از نظریه­‌های فلسفی غربی می‌کند، درحالی‌که غربیان علی­‌رغم سابقۀ بسیار بیشتر در مطالعات هنر اسلامی، به‌­جز موارد خاص، هیچ‌­گاه آثار هنر اسلامیِ متعلق به صدها سال پیش را از دریچۀ تفکر فلاسفۀ معاصر نگاه نکرده‌­اند.
 مقالۀ حاضر به دنبال کشف ریشه‌­های شکل‌­گیری این نگرش در مقالات دانشگاهی ایران، علّت رواج فزایندۀ «رویکرد»، و تحلیل میزان کارآیی آن است. به دلیل تنوع زیاد رویکردها و طیف وسیع موضوعات هنری، میزان کارآیی بینامتنیت و نظریه­‌های مشابه در تحلیل آثار هنر اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌­ها نشان می­‌دهند که نتایج این قبیل مقاله‌ها چندان کمکی به شناخت آثار هنری و عوامل مرتبط با آن نمی‌­کنند و بیشتر جنبۀ آموزش یا توضیح دوبارۀ نظریۀ بینامتنیت با ذکر مثال را دارند. به همین سبب، مخاطبْ مجذوب آن‌ها نمی‌­شود و با هیچ کشف جدیدی در حوزۀ تاریخ فرهنگ و هنر که مرزهای دانش را جلو ببرد همگام نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The pathology of the phenomenon of “ruykard” [approach] in Iran’s art studies: A case study of intertextuality in Islamic art

نویسندگان [English]

  • Mohamad Reza Ghiasian 1
  • Mitra Rezaei 2
1 Associate Professor for Islamic Art, University of Kashan
2 PhD student in Islamic Arts, University of Kashan
چکیده [English]

One of the remarkable phenomena in the studies of Iran’s hthe centuries is the emergence as from 2010 of a concept called ruykard requiring university researchers to work in accordance with one of the Western philosophical theories, whereas the westerners themselves, despite their much longer history in the Islamic art studies, have hardly looked at the  centuries-old Islamic art from the perspective of  contemporary philosophers – except in special cases.
The present article seeks (1) to trace back the beginnings of the formation of this outlook in Iran’s academic papers, (2) to find out the possible causes of the increasing prevalence of the idea of ruykard, and (3) to analyze its potential effectiveness. Due to the enormous variety of approaches and the wide range of artistic subjects, the degree of the efficacy of intertextuality and other similar theories in analyzing the Islamic arts has been investigated. Our findings reveal that the results of such academic papers make little contribution to the understanding of the Islamic works of art and the factors related to them.  Rather, they are more of instructional significance or represent a repeated explanation of intertextuality theory along with some examples. Thus, they do not appeal to the audience, and are little in accordance with any new discovery in the field of history of art and culture that could widen the boundaries of knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic art
  • pathology
  • scientific-scholarly articles
  • ruykard
  • intertextuality
  • Genette
ـ ازهری، فریبا و بهمن نامورمطلق (1401). «اقتباس و برگرفتگی بینافرهنگی در دو نسخۀ تصویرسازی‌شده از داستان هفتواد و کرم با استفاده از نظریۀ ترامتنیت ژرار ژنت». هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی، س27 (ش4): 75-86.
ـ اسلامی اردکانی، سیدحسن (1392). «فربهی یا آماس: تحلیل ساختار مقالات (نا)علمی ـ پژوهشی در علوم انسانی». روش‌شناسی علوم انسانی س19 (دوشمارۀ: 74-75): 91-118.
ـ افضل­طوسی، عفت­السادات و مهدیس مهاجری (1400). «خوانش بیش‌متنی از جایگاه حیوانات در نگاره‌های نبرد رخش و شیر در قرن دهم هجری». نگارینه هنر اسلامی س8 (ش21): 36-51.
ـ بهنام، مینا (1388). «شاهنامۀ فردوسی پیش­متن سترگ شاهنامۀ شاه­طهماسب (بر بنیاد نظریۀ ترامتنی ژنت)». کتاب ماه ادبیات، ش147: 30-32.
ـ بیدختی، محمدعلی، مهلا نخعی و نصرالله تسلیمی (1397). «تطبیق عنصر نوشتار و تصویر در شاهنامۀ بایسنقری کاخ موزه گلستان با تکیه بر رویکرد بینامتنیت». نگارینۀ هنر اسلامی س5 (ش15): 71-86.
ـ داوری اردکانی، رضا (1386). «توسعۀ علمی یا تکثیر و ازدیاد تعداد مقالات؟ تمهید مقدمه­ای برای تدوین سیاست علم و طراحی نقشۀ جامع علم کشور». نامۀ فرهنگستان، ش35: 2-8.
ـ روحانی، سپند (1391). «مجلات علمی پژوهشی تاریخ؛ سیطرۀ کمیت بر علم». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش177: 22-27.
ـ شایان­سرشت، اکبر، فرزانه فخر و سمیه شریفی (1399). «واکاوی نگارۀ معراج پیامبر اکرم(ص) در نسخۀ خطی هفت‌اورنگ جامی گالری فریر با رویکرد بینامتنیت ژرار ژنت». نگارینۀ هنر اسلامی، س7 (ش19): 5-19.
ـ صلح­جو، علی (1387). «مقاله­نویسی فرمالیستی». نامۀ فرهنگستان، ش38: 55-62.
ـ طغان، نرگس­خاتون، علی­رضا خواجه­احمد عطاری، بهاره تقوی­نژاد، حسن یزدان­پناه و سعید عباسی (1401). «تحلیل نگارۀ به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی و رشیدا بر اساس رویکرد روایت‌شناسی ژرار ژنت». مطالعات تطبیقی هنر س12 (ش23): 1-12.
ـ عزیزی، الناز (1402). «خوانش آثار پیکرنگاری مهرعلی، نقاش دورۀ قاجار، با رویکرد ترامتنیت ژرار ژنت». نگره س18 (ش65): 93-109.
ـ غیاثیان، محمدرضا (1401). «نقش محققان آلمانی در شکل‌گیری مطالعات هنر اسلامی». پژوهش هنر س12 (ش23): 83-98.
ـ لطف­آبادی، حسین (1386). «کاستی­های معرفت­شناسی و روش­شناسی در مقالات پژوهشی در ایران». روش­شناسی علوم انسانی س13 (ش51): 9-44.
ـ مایلی­برجلویی، نیلوفر و جواد علیمحمدی­اردکانی (1398). «تحلیل بینامتنی متن و نگاره­های نسخۀ خطی 996ه‍. دیوان جیبی اکبرشاه». نگره س14 (ش51): 4-21.
ـ مهرابی، فاطمه و افسانه قانی (1400). «خوانش روابط بیش­متنی در قالی ایلام با تکیه بر آراء ژرار ژنت». هنرهای زیبا ـ هنرهای تجسمی س26 (ش1): 111-121.
- Adamova, Adel (1992). “Repetition of Compositions in Manuscripts: The Khamsa of Nizami in Leningrad.” In Timurid Art and Culture: Iran and Central Asia in the Fifteenth Century, edited by Lisa Golombek and Maria Eva Subtelny, 67-75. Leiden: E. J. Brill.