نقش و اهمیت «مناقب ‌الاصفیاء» شاه شعیب فردوسی در شناخت طریقۀ کبرویۀ فردوسیه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 پژوهشگر پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

یکی از مواریث کمترشناخته‌شده از طریقۀ کبرویۀ فردوسیه، تذکره‌ای صوفیانه از شاه شعیب فردوسی (د. پس از 844ق) به نام مناقب ‌الاصفیاء (پایان تألیف: پس از 844ق) است که در سال 1313ق به شیوۀ چاپ سنگی در کلکته منتشر شده است. مناقب ‌الاصفیاء از وجوه مختلف دارای اهمیت است و اندیشه‌های شرف‌الدّین مَنْیَری (د. 782ق)، معروف‌ترین شیخ طریقۀ کبرویۀ فردوسیه، و نیز مرام‌نامۀ این طریقه و تعلیمات مشایخ فردوسی را در این اثر می‌توان بازیافت. نگارندگان در مقالۀ حاضر، سال درگذشت شیخ شعیب و نیز سال‌های تألیف و پایان نگارش مناقب ‌الاصفیاء را بررسی کرده‌اند و به نتایج روشنی دست یافته‌‌اند. همچنین، ضمن معرّفی کامل مناقب ‌الاصفیاء، اهمیت آن‌ را در شناخت بیشتر و بهتر طریقۀ کبرویۀ فردوسیه و شرف‌الدّین منیری نشان داده‌اند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The role and importance of Shah Sho’ayb Ferdowsi’s Manāqeb al-Asfiyā in understanding the Kobraviyyeh-Ferdowsiyyeh Order

نویسندگان [English]

  • Najaf Jowkar 1
  • mohammadsadegh khatami 2
1 Professor of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Postdoctoral Researcher of Persian Language and Literature, Shiraz University, Shiraz, Iran
چکیده [English]

One of the less known legacies of the Kobraviyyeh-Ferdowsiyyeh reaching us from Shah Sho’a b Ferdowsi (d. after 844 H/1440) is a Sufi hagiography entitled Manāqeb al-Asfiyā (completed after 1440 CE), which was printed lithographically in Calcutta, 1313 H/1895. This book is significant from different viewpoints and therein can be found the ideas of Sharaf al-Din Manyari (d. 782 /1380), the most celebrated Kobravi-Ferdoasi Sheikh as well as the manifesto of this Order and the teachings of Ferdowsi Sheikhs.
The writers of the present article have investigated the death date of Sheikh Sho’aib, the years he was his book was and its completion date, coming to some clear conclusions. Also, besides a full introduction of the manāqeb al-Asfiyā, the writers have demonstrated its importance for a more and better understanding of the Kobravi-Ferdowsi Order and Sharaf al-Din Manyari himself.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sufism in India
  • Manāqeb al-Asfiyā
  • Shah Sho’ayb Ferdowsi
  • Kobraviyyeh Order
ـ برنی، ضیاءالدّین (1862م). تاریخ فیروزشاهی. به تصحیح مولوی سیّد احمدخان صاحب و اهتمام کپتان ولیم ناسولیس و مولوی کبیرالدّین احمد. کلکته: اسیاتک سوسیتی بنگال.
 
ـ بهنامی، احمد/ گروه دانشنامه (1395). «شاه شعیب فردوسی» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 4، زیر نظر محمّدرضا نصیری. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 181-182.
ـ جان آسوده: سه رساله از میراث تصوف شبه‌قارّه (راحت‌القلوب، وفات‌نامۀ شیخ شرف‌الدّین مَنیَری، وصیّت‌نامۀ خواجه نجیب‌الدّین فردوسی) (1400). تصحیح و تحقیق سلمان ساکت و محمّدصادق خاتمی. قم: نشر ادبیات.
ـ الحسنی، عبدالحیّ بن فخرالدّین (1408ق/ 1988م). نزهة‌ الخواطر وبهجة ‌المسامع والنّواظر، الجزء الثّالث. طبع تحت ادارة الدّکتور ام ـ ایه. احمد، مدیر دائرة­المعارف­ العثمانیة و سکر تیرها. حیدرآباد الدّکن: مجلس دائرةالمعارف­ العثمانیة.
ـ ربیعیان، محمّدرضا (1380). «تذکره‌نویسی فارسی در شبه‌قارّه» در: دانشنامۀ ادب فارسی: ادب فارسی در شبه‌‌قارّه (هند، پاکستان، بنگلادش)، ج 4 (بخش یکم). به سرپرستی حسن انوشه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 743-760.
ـ رضوی برق، سیّد محمّد طلحه (1393ش/2015م). سجّاده‌نشینان بیهار (مشایخ سخن‌پرداز)، دهلی‌نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
ـ رضوی، سیّد اطهر عباس (1380). تاریخ تصوف در هند، ج 1. ترجمۀ منصور معتمدی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـ زرّین‌کوب، عبدالحسین (1389). ارزش میراث صوفیه. تهران: مؤسّسۀ انتشارات امیرکبیر.
- ساکت، سلمان و محمدصادق خاتمی (1400). مقدمه جان آسوده... .
ـ سیّدحسین‌زاده، هدی (1395). «تاریخ ب. از ورود اسلام تا آغاز بابریان» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 4. زیر نظر محمّدرضا نصیری. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 267-295.
ـ شریفی، آزاده (1395). «ادبیات صوفیه» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 4. زیر نظر محمّدرضا نصیری. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 400-417.
ـ شهسواری، مجتبی (1386). «مناقب ‌الاصفیاء: تذکره‌ای ارجمند پیرامون مشایخ سهروردیۀ هند». اطّلاعات حکمت و معرفت، س2، ش10: 22-27.
 
ـ صاحب فردوسی، شاه امین احمد (1301 ق/ 1884م). گل فردوس در احوال خواجگان فردوس [چاپ سنگی]. حسب فرمایش شاه والی احمد صاحب. لکهنو: مطبع نامی منشی نولکشور.
ـ صفا، ذبیح‌اللّه (1369). تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم (بخش اوّل و دوم). تهران: فردوس، با همکاری نشر نما.
ـ ــــــــــــ (1378). «برهان بلخی، مظفّر» در: دانشنامۀ جهان اسلام، ج 3. زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل. تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی: 291.
ـ عاطف محمود عبدالغنی ابوالعزم، احمد (1385). «بررسی و تصحیح انتقادی محتوای "مناقب ‌الاصفیاء" شاه شعیب فردوسی». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرّس، به راهنمایی دکتر ناصر نیکوبخت.
ـ عالمی، خدیجه، مظهر ادوای و حسین نظری (1394). «نقش تصوف در ترویج رویکردهای اسلامی در حکومت سلاطین دهلی (قرون 7 تا 10 هجری)». نامۀ فرهنگستان (ویژه‌نامۀ شبه‌قارّه)، ش4: 15-35.
ـ غوثی شطاری ماندوی، محمّدحسن بن موسی (1391). گلزار ابرار فی سیر الاخیار (در شرح احوال عرفا و مشایخ هند). به‌تصحیح یوسف بیگ‌باباپور. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ـ فردوسی، شاه شعیب (1313ق/ 1895م). مناقب ‌الاصفیاء [چاپ سنگی]. به‌اهتمام فقیر محمّد بشیر. کلکته: نور الآفاق.
ـ ــــــــــــ (1390ش/ 2011م). مناقب ‌الاصفیاء: در احوالات حضرت مخدوم جهان شیخ شرف‌الدّین احمد یحیی منیری (782ق). تصویر عکسی کتاب خطّی متعلّق به کتابخانۀ بلخیۀ فتوحیۀ پتنا (کتابت 1133ق). به کوشش سیّد شاه شمیم‌الدّین احمد منعمی. دهلی‌نو: مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران.
ـ فرشته، محمّد قاسم بن غلامعلی (1864م). تاریخ فرشته [چاپ سنگی]، ج 1. لکهنو: نولکشور.
ـ گروه دانشنامه (1392). «حسین بلخی» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 3. زیر نظر گروه شبه‌قارّه، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 92.
ـ لعلی بدخشی، میرزا لعل‌بیگ (1376). ثمرات‌القدس من شجرات‌الانس، تصحیح سیّد کمال سیّد جوادی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ مجدّدی، محمّد اقبال (1387). «بدرالدّین سمرقندی» در: دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه‌قارّه، ج 2. زیر نظر فرهنگستان زبان و ادب فارسی. به ‌سرپرستی علی‌محمّد مؤذّنی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 829.
ـ محدّث دهلوی، عبدالحق (1383). اخبار الاخیار فی اسرار الابرار. تصحیح و توضیح علیم اشرف‌خان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ـ محسنی، منوچهر (1346). تحقیق در احوال و آثار نجم‌الدّین کبری اویسی. تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
ـ مشار، خانبابا (1341). مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی از آغاز چاپ تاکنون، ج 3. تهران: بی‌نا.
ـ مطیع‌الامام، سیّد (1372ش/ 1993م). شیخ شرف‌الدّین احمد بن یحیی منیری و سهم او در نثر متصوفانۀ فارسی. اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
ـ منعمی، سیّد شاه شمیم‌الدّین احمد. مقدمه فردوسی (1390ش/ 2011م).
ـ نوشاهی، عارف (1391). کتاب­شناسی آثار فارسی چاپ‌شده در شبه‌قارّه (هند، پاکستان، بنگلادش) از 1160-1386ه‍‍‍ ش/1195-1428ه‍ ق/1781-2007م، ج 1. تهران: میراث مکتوب.