بازتاب بیماری‌‌های همه‌گیر در متون تاریخی و ادبی شبه‌‌قارۀ هند

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

استادیار مطالعات تطبیقی ادبی و فرھنگی، دانشگاه علوم مدیریت لاهور (لمز)، پاکستان

چکیده

در ادوار مختلف تاریخی شبه‌قارۀ هند بارها بیماری‌های همه‌گیر و مهلکی شیوع پیدا کرده و هزاران نفر را به کام مرگ فرستاده است. این پدیده الهام‌بخش تعدادی از آثار مهم ادبی شده است که واکنش‌‌های شخصی و اجتماعی مردمان این ناحیه نسبت به بیماری‌های واگیردار، به‌ویژه طاعون، را نشان می‌دهد. تاریخ‌نویسان دربار پادشاهان گورکانی نیز در کتب تاریخی خود چون طبقات اکبری، جهانگیرنامه، شاه‌جهان‌نامه و... به وقوع این مصیبت در مناطق مختلف هند پرداخته‌اند. شاعران وابسته به دربار گورکانی چون طالب آملی، کلیم کاشانی و دیگران در آثار خود به این اشاره کرده و حتی سروده‌های مستقلی در این باب خلق کرده‌اند. همچنین در متون عرفانی این منطقه نگاه دینی و صوفیانه نسبت به سرایت طاعون و امراض واگیردار دیگر منعکس شده است. این مقاله ردّپای بیماری‌های همه‌گیر، به‌ویژه طاعون، را در متون شبه‌قارۀ‌ هند بررسی می‌کند تا نشان دهد چگونه این موضوع مایۀ خلق شماری از آثاری ادبی، عرفانی و تاریخی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The reflection of contagious diseases in the literary and historical texts of the Indian Subcontinent

نویسنده [English]

  • Fatima Fayyaz
Assistant Professor of Comparative Literary and Cultural Studies; Lahore University of Management Sciences (LUMS), Pakistan
چکیده [English]

In various historical periods of the Indian Subcontinent, there have surged fatal pandemics causing thousands of people to die. This catastrophic happening has come to be a source of inspiration for a number of literary works revealing personal and social reactions of the populations around the land to infectious diseases, particularly plague and cholera. The historians at the courts of the Gurkāni (Mughal) Emperors have addressed this calamity - which affected various parts of India - in their history books such as Tabaqāt-e Akbari, Jahāngir-nāmeh, Shāhjahān-nāmeh and so forth. Poets like Tāleb-e Āmoli, Kalim-e Kāshāni and others serving the Gurkān court have mentioned this issue in their works. They have even created separate verses in this respect. Furthermore, a religious and Sufi perspective regarding the transmission of plague and other communicable diseases.
The present article tracks down infectious diseases, especially plague, in the books produced in the Subcontinent to demonstrate how this occurrence has become the focus of attention in the creation of several literary, mystical, and historical works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cholera
  • plague
  • communicable diseases
  • Subcontinent: Gurkāni emperors
  • Tāleb-e Āmoli
  • Kalim-e Kāshāni
ـ احمد، خواجه نظام‌الدین (۱۲۹۲ق). طبقات اکبری. اوده: مطبع نول کشور.
ـ برنی، ضیاءالدین (۱۹۷۲م). فتاوای جهانداری. به تصحیح مسز ای سلیم خان. لاهور: ادارۀ تحقیقات پاکستان، دانشگاه پنجاب.
ـ جهانگیر، نورالدین محمد (۱۳۵۹ش). جهانگیرنامه: توزک جهانگیری. به کوشش محمد هاشم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ حزین لاهیجی، محمدعلی (۱۳۷۸ش). دیوان محمدعلی حزین لاهیجی. به تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار. چاپ اول، تهران: سایه.
ـ داراشکوه، محمد (بی‌تا). سکینة الاولیا. به کو شش تاراچند و محمدرضا جلالی نائینی. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
ـ سرهندی، شیخ احمد (۱۹۱۳م). مکتوبات امام ربانی. به اهتمام بابو منوهر لال. لکهنو: مطبع منشی نول کشور.
ـ طالب آملی، محمد (۱۳۴۶ش). کلیات اشعار ملک‌الشعراء طالب آملی. به اهتمام طاهری شهاب. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ عرفی شیرازی، جمال‌الدین محمد (۱۳۳۷ش). کلیات اشعار مولانا عرفی شیرازی. به کوشش غلامحسین جواهری. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ـ غلام فرید، خواجه (۱۹۸۴م). اشارات فریدی: مقابیس المجالس. به اهتمام مولانا رکن‌الدین. لاهور: الفیصل.
ـ غنی کشمیری، ملّا طاهر (۱۳۶۲ش). دیوان غنی کشمیری. به کوشش احمد کرمی. چاپ اول، تهران: سلسله نشریات «ما».
ـ کلیم کاشانی، ابوطالب. مثنوی در تعریف قحط و خشکسالی و وبا و طاعون. مجموعۀ خطی به شمارۀ 4076 کتابخانه و موزۀ ملی ملک، کتابت: سدۀ یازدهم هجری.
ـ ـــــــــــــ (1376). کلیات طالب کلیم کاشانی. بر اساس نسخۀ ملکی کلیم، ج2. به تصحیح، مقدمه و تعلیقات مهدی صدری. تهران: نشر همراه.
ـ کنبو، محمد صالح (۲۰۱۷م). عمل صالح موسوم به شاه‌جهان‌نامه. به اهتمام غلام یزدانی و وحید قریشی. چاپ سوم، لاهور: مجلس ترقی ادب.
ـ مائل تتوی، میر غلام علی (۱۹۵۹م). کلیات مائل. به تصحیح محمود احمد عباسی و محمد حبیب‌الله. کراچی: سندهی ادبی بورد.
ـ میر تقی میر (۲۰۱۶م). ذکر میر. به اهتمام و ترجمۀ نثار احمد فاروقی. لاهور: مجلس ترقی ادب.
- Swetha, G., Anantha E. V. M. & Gopalakrishnan, S., (2019). “Epidemics & Pandemics in India thorough out History: A Review Article,” in Indian Journal of Public Health Research & Development 10(8): pp. 1503-1509.