پیشنهادی برای تصحیح چند لغت در متون فارسی ـ عبری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

یکی از خط‌هایی که پس از اسلام برای نگارش زبان فارسی از آن استفاده شده است خط عبری است که مانند خط‌های دیگر سامی برای ثبت زبان فارسی مناسب نیست. متون فارسیِ نوشته شده به چنین خطی فارسی ـ عبری یا فارسی ـ یهودی نامیده می‌شود. ساختار خط عبری که دارای نویسه‌های مشابه و چندآواست سبب ورود تصحیف و قرائتهای غلط به متون مُصَحَح فارسی ـ عبری شده است. در این مقاله تلاش شده است تعدادی از واژه­‌هایی که مصححان متون فارسی ـ عبری به درستی ضبط نکرده‌اند، تصحیح شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A proposal for the emendation of several words in Persian-Hebrew texts

نویسندگان [English]

  • Hamed Noruzi
  • Kolsum Qorbani Juibari
چکیده [English]

In the post-Islamic era, one of the writing systems used in writing the Persian language was Hebrew alphabet, which, like other Semitic alphabetical systems, is not suitable for recording the Persian language. Persian texts written this way are referred to as “Persian-Hebrew” or “Persian-Jewish”. The structure of the Hebrew handwriting that has identical graphemes standing for different phonemes (sounds) has led to tashifs (incorrect writing) and imprecise readings in the editing of Persian-Jewish texts.
This article attempts to rectify a number of the words that have not been correctly recorded by the editors of the Persian-Hebrew texts.

ـ ابن بی‌­بی، الحسین‌بن محمدبن علی الجعفری الرغدی المشتهر به ابن البی‌بی المنجمه، الاوامرالعلائیه فی الامور العلائیه، جلد اول، به تصحیح نجاتی لوغال و عدنان صادق ارزی، آنقره، دانشکدۀ الهیات دانشگاه آنکارا، 1975م.
ـ ابوبکر بخاری، ربیع‌بن احمد الاخوینی، هدایة المتعلمین، به تصحیح جلال متینی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1344ش.
ـ ادّی شیر، 1386، واژه‌های فارسی عربی شده، ترجمۀ حمید طبیبیان، تهران، امیرکبیر.
ـ اسدی طوسی، ابومنصور علی بن احمد، لغت فرس، به تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی اشرف صادقی، تهران، خوارزمی، 1360ش.
ـ اسدی طوسی، ابومنصور علی‌­بن احمد، لغت فرس، به تصحیح عباس اقبال، تهران، چاپخانۀ مجلس به سرمایۀ س. عبدالرحیم خلخالی، 1319ش.
ـ انجو شیرازی، میرجمال‌الدین حسین‌بن فخرالدین، فرهنگ جهانگیری، 3 جلد، به تصحیح رحیم عفیفی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1354ش.
ـ انصاری هروی، خواجه عبدالله، طبقات الصوفیه، به تصحیح عبدالحی حبیبی، کابل، انجمن تاریخ وزارت معارف افغانستان، 1342.
ـ اهری نجم، ابوبکر قطبی، تواریخ شیخ اویس، به تصحیح ایرج افشار، تبریز، ستوده، 1389ش.
ـ برهان، محمدحسین خلف تبریزی، برهان قاطع، 5 جلد، به تصحیح و تحشیه محمد معین، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1376ش.
ـ بیدل دهلوی، ابوالمعالی عبدالقادر، کلیات بیدل، 3 جلد، اکبر بهداروند و پرویز عباسی داکانی، تهران، انتشارات الهام، 1376ش.
ـ ترجمه و قصه‌های قرآن از روی نسخۀ موقوفه بر تربت شیخ جام، مبتنی بر تفسیر ابوبکر عتیق نیشابوری)، به تصحیح یحیی مهدوی و مهدی بیانی، تهران، دانشگاه تهران، 1338ش.
ـ التونجی، محمد، 1998، معجم المعربات الفارسیة، لبنان، مکتبة لبنان ناشرون.
ـ دهخدا، علی اکبر، 1358، لغت‌نامه، تهران، مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
ـ رجایی بخارایی، احمدعلی، 1375، لهجۀ بخارایی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ رشیدی، عبدالرشیدبن عبدالغفور حسینی مدنی تتوی، فرهنگ رشیدی، دو جلد، به تصحیح محمد عباسی، تهران، کتابفروشی باران، 1337ش.
ـ رضایی باغ‌بیدی، حسن، 1385، «کهن‌ترین متون فارسی به خطوط غیر عربی، عبری، سریانی و مانوی)»، نامۀ فرهنگستان، دورۀ هشتم، ش دوم، ص 31ـ9.
ـ رواقی، علی، با همکاری مریم میرشمسی، 1381، ذیل فرهنگ‌های فارسی، تهران، هرمس.
ـ رواقی، علی، با همکاری شکیبا صیّاد، 1383، فارسی فرارودی، تهران، هرمس.
ـ سروری، محمدقاسم‌بن حاجی محمد کاشانی، مجمع الفرس، 3 جلد، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی علی اکبر علمی، 1338ش.
ـ سیدای نسفی، میر عابد، کلیات آثار سیدای نسفی، به تصحیح جابلقا داد علیشایف، زیر نظر اعلاخان افصح‌زاد و اصغر جانفدا، دوشنبه، نشریات دانش، 1990م.
ـ شالچی، امیر، 1370، فرهنگ گویشی خراسان بزرگ، تهران، مرکز.
ـ شمس فخری اصفهانی، واژهنامۀ فارسی، بخش چهارم معیار جمالی، مصحح صادق کیا، تهران، دانشگاه تهران، 1337ش.
ـ صادقی، علی اشرف و حاجی سید آقایی، اکرم السادات، 1389، «برخی نشانه‌های نادر جمع در زبان فارسی»، دستور، ویژه‌نامۀ فرهنگستان، ش 6، ص 76ـ 54.
ـ صادقی، علی اشرف، 1380، مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران، سخن.
ـ فرخی سیستانی، ابوالحسن علی­‌بن جولوغ، دیوان، به تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران، زوار، 1349ش.
ـ قاسمی، مسعود، 1388، «ذیلی بر ذیل فرهنگ‌های فارسی، بخش چهارم»، نشر دانش، س 23، ش 2.
ـ کردی نیشابوری، ادیب یعقوب، کتاب البلغة، به تصحیح مجتبی مینوی و فیروز حریرچی، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 2535 شاهنشاهی.
ـ کرمینی، علی‌­بن محمدبن سعید الادیب، تکملةالاصناف، 2 جلد، به تصحیح علی رواقی با همکاری سیده زلیخا عظیمی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1385ش.
ـ گاور، آلبرتین، 1367، تاریخ خط، برگردان عباس مخبر، کورش صفوی، تهران، مرکز.
ـ لازار، ژیلبر، 1384، شکلگیری زبان فارسی، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران، هرمس.
ـ لاله تیک چندبهار، بهار عجم، فرهنگ لغات، ترکیبات، کنایات و امثال فارسی، 3 جلد، مصحح کاظم دزفولیان، تهران، طلایه، 1380.
ـ مایل هروی، نجیب، 1369، نقد و تصحیح متون، مراحل نسخه‌شناسی و شیوه‌های تصحیح نسخه‌های خطی فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ـ مدبری، محمود، 1370، شرح احوال و اشعار شاعران بی­‌دیوان در قرن‌های 3ـ4ـ5 هجری قمری، تهران، پانوس.
- مقامات حریری، ترجمۀ فارسی، به تصحیح علی رواقی، تهران، مؤسسۀ فرهنگی شهید محمد رواقی، 1365ش.
ـ موفق هروی، ابومنصور، الابنیه عن حقایق الادویه، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1388ش.
ـ مولوی، جلال‌­الدین محمد، کلیات شمس، 10 جلد، به تصحیح و تحشیه بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، امیرکبیر، 1378ش.
ـ نصری اشرفی، جهانگیر، 1381، فرهنگ واژگان طبری، تهران، احیاء کتاب.
ـ نوروزی، حامد، 1391الف، «معرفی و بررسی برخی ویژگی‌های اسفار خمسۀ لندن، PL، قدیمی‌ترین ترجمۀ تاریخ‌دار تورات به خط فارسی-عبری»، پژوهش‌های ایرانی‌شناسی، س 2، ش 2، پاییز و زمستان.
ـ نوروزی، حامد، 1391ب، «ریشه‌شناسی چند لغت در ترجمه‌ای از عهد عتیق»، زبان‌شناخت، دورۀ 3، ش 6.
 ـ Asmussen, J، P، , 1969, “A Selected list of words from the Vatican Judaeo Persian Pentateuch، Genesis”, Reprinted from k، R، cama oriental institute Golden Jubilee volume, Bombay.
ـ Asmussen, J، P، , and H، paper, 1977, The Song of songs in Judeoـ Persian, Introduction, texts, Glossary, kobenhaven.
ـ Bacher W، , 1896, “Ein HebraischـPersisches Worterbuch aus dem 15 Jahrhundert”, Zeitschrift fur die Alttestamentlische Wissenschaft16, pp، 201ـ47.
ـ Bacher W، , 1897, “Ein Persischer Kommentar zum Buche Samuel”, ZDMG, LI.
ـ Bailey, Harold Walter ,1979, Dictionary of Khotan Saka، Cambridge، etc، ، Cambridge University Press.
ـ Bartholomae, 1904, AIW، Christian Bartholomae, Altiranisches Worterbuch, zusammen mit den Nacharbeiten und Vorarbeiten، Strassburg، Karl J، Trubner, 1904.
ـ Cheung, Johny, 2007, Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden, Boston.
ـ DurkinـMeisterernst, 2004, DMMPP، Desmond DurkinـMeisterernst, Dictionary of Manichaean Texts، Volume III، Texts from Central Asia and China edited by Nicholas SimsـWilliams، Part 1، Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian، Turnhout، Belgium، Brepols.
ـ Gindin, T، E، , 2007, The Early Judaeo-Persian Tafsirs of Ezekiel ،Text, Translation, Commentary ،Vol I ،text ،Veroffentlichungen zur Iranistik, Austrian Academy of Sciences.
ـ Horn, p، 1901, Neupersische Schriftsprache, in GRUNDRISS DER IRANISCHEN PHILOLOGIE, II band, herausgegeben von wilh، Geiger und ernest Kuhn, strassburg 1895.
ـ Lagarde, P، , 1970, Persische Studien, Otto Zeller Verlag, Osnabrück , Neudruck der Ausgabe.
ـ MacKenzie, d، n، , 1971, A Concise Pahlavi Dictionary, London.
ـ Mackenzie, D، N، , 1999, “An Early JewishـPersian Argument”, in Iranica Diversa, Edited by Carlo G، Cereti and Ludwig Paul, 2 Vol, Serie Orientale Roma, Roma, Istituto Italiano Per l’Africa l’Oriente, pp، NA315ـNA337.
ـ Paper, H، H، , 1965ـ66, “the vatican Judeoـ Persian Pentateuch، Exodus and Leviticus”, Acta orientalia, xxIx, 1ـ2, pp، 75ـ181.
ـ Paper, H، H، , 1965a, “The Vatican Judeoـ Persian Pentateuch، Genesis”, Acta orientalia, xxvIII 3ـ4, pp، 263ـ340.
ـ Paper, H، H، , 1965b, “The Vatican Judeoـ Persian Pentateuch، Numbers”, Acta orientalia xxIx, 3ـ4، pp، 253ـ370.
ـ Paper, H، H، , 1972, A JudeoـPersian pentateuch, The Text of the oldest JudeoـPersian pentateuch translation , British Museum Ms، Or، 5446، Jerusalem and Leiden.
ـ Seligsohn, M، , 1903 “The HebrewـPersian MSS، of the BritishـMuseum”, The Jewish Qarterly Rewiew.
ـ Shaked, Sh، , 2009, “Klassification of Linguistic Features in Early Judeoـ PersianTexts”, Exegisti monumenta, festschrift in Honour of Nicholas simsـ Williams, Edited by Werner sundermann, Almut Hintze and Francois de Blois, Harrassoutz verlag.
ـ Tregelles, S، P، , 1907, Hebrew and Chaldee Lexiconto the Old Testament Scriptures, Samuel Bagster & Sons, London.