حواشی ملک‌الشعرای بهار بر دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

تعدادی از متون نظم و نثر فارسی، هنوز چنان‌که باید، در معرض تصحیح علمی و دقیق قرار نگرفته است و معمولاً آنچه امروز از آن متون به دست ماست، با شیوه‌های نادرست و غیراصیل چاپ و منتشر شده‌اند؛ از آن جمله است دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی که فعلاً چاپ مرحوم وحید دستگردی تنها مأخذ اشعار اوست. از آنجا که جمال‌الدین از شاعران صاحب سبک و تأثیرگذار شعر فارسی در سده‌های ششم و هفتم بوده است، تصحیح مجدد دیوان او با استفاده از نسخه‌های اصیل و روش علمی ضروری به نظر می‌رسد و علاوه بر تهیۀ نسخه‌های صحیح دیوان وی، توجه به نتایج کوشش‌ها و دقت‌های محققانی که شعر جمال را با دید انتقادی بررسی کرده‌اند و درصدد دست یافتن به صورت معتبر و اصیل شعر وی بوده‌اند، کمک فراوانی می‌کند. خوشبختانه یادداشت‌های چندی در حواشی نسخه‌ای از دیوان جمال ثبت افتاده که به قلم ملک‌الشعرای بهار است و از آنجا که وی دارای اشراف و تسلطی بی‌مانند در ظرائف سبکی و زبانی شعر پارسی بود، دیدگاه‌های اصلاحی او در این حواشی می‌تواند در بعض ابیات صورت صحیح و معتبرتری از آنچه هست، به دست دهد. از همین روی در نوشتار حاضر به استخراج آن حواشی از نسخۀ خطی دیوان جمال‌الدین عبدالرزاق و تطبیق آن‌ها با دیوان چاپ شدۀ وی، پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Annotations by Malek al-Shuara Bahar in the Divan of Jamal al-Din Abd al-Razzaq Esfahani

نویسنده [English]

  • Mehrdad Chatraei
چکیده [English]

A number of Persian prose and poetry works have not efficiently undergone precise and critical editing, up to now. In fact, what we have available from these works are the published poetry and prose texts commonly edited incorrectly. One of them is the Divan of Jamal al-Din Abd al-Razzaq Esfahani edited by the Late Vahid Dastgerdi. Jamal al-Din is among the stylistic and influential poets of the sixth and seventh centuries A.H.; therefore it seems reasonable that his Divan would be re-edited, relying on authentic manuscripts and applying scientific approaches. In addition to preparing the correct manuscripts, it is important to take advantage of the results gained by the scholars who have studied Jamal’s poetry from a critical point of view and tried to find the original and authentic forms of his poems. Fortunately, there are some notes by Malek al-Shuara Bahar in the margin of Jamal’s Divan, and since Malek is a highly authoritative expert in the art of style discernment and the Persian language, his correcting suggestions can lead us to find the proper form of some of the verses in Jamal’s Divan. For this reason, the present article tries to correlate those notes with the relevant verses in his Divan.

- اتحاد، هوشنگ، 1379، پژوهشگران معاصر ایران، ج 2، فرهنگ معاصر.
- بامداد، مهدی، 1363، شرح حال رجال ایرانی، ج 2، تهران.
- بهار، محمد تقی، 1370، سبک شناسی، ج 1، امیرکبیر.
- تقی زاده، سید حسن، 1372، زندگی طوفانی، به کوشش ایرج افشار، علمی.
- جمال الدین عبدالرزاق، 1362، دیوان کامل، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، کتابخانه سنایی.
- ___________، نسخۀ خطی دیوان، شمارۀ 2391، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابت 1032ق.
- غنی، قاسم، 1367، یادداشت‌ها، به کوشش دکتر سیروس غنی، 8 جلد، زوار.
- فردوسی، 1380، شاهنامه (چاپ بمبئی، 1276ق)، تصحیح و توضیح ملک الشعرای بهار، به کوشش علی میرانصاری، انتشارات اشتاد.
- میرانصاری، علی، 1385، ارج نامه ملک الشعرای بهار، میراث مکتوب.